Belastingmaatregelen Rutte-III per saldo gunstig voor boekenvak

Boekhandel Dominicanen, Maastricht (door Jorge Franganillo, cc by 2.0)

Toch nog even over dat verlaagde btw-tarief. Het kabinet-Rutte III gaat het verhogen van 6 naar 9 procent. Nadat de Eerste Kamer eind december met dat voornemen instemde, is zeker dat dat vanaf 2019 ook gaat gebeuren. In het verlaagde tarief zitten producten die je tot de eerste levensbehoeften mag rekenen. Eten en drinken, mits zonder alcohol. Leidingwater. Genees- en verbandmiddelen. Maar ook boeken, kranten en tijdschriften. Wel alleen de gedrukte varianten; e-books en ‘digitale diensten’ als de Correspondent zitten in het reguliere tarief van 21 procent. Inderdaad: voor de laatste Tommy Wieringa betaalt u op papier zes procent btw en wanneer u hetzelfde boek digitaal aanschaft – pardon, er een licentie voor afsluit – is dat 3,5 keer zoveel. (Waarom dat zo is? Ingewikkeld verhaal).

Hoger laag

Het verschil in btw tussen papieren en digitale boeken wordt met de maatregelen van Rutte-III wel kleiner, maar niet zoals bedoeld. Enfin, papieren boeken worden dus – in theorie, zie verderop – duurder. Uitgaand van een gemiddelde verkoopprijs van 20 euro voor een net gepubliceerde nieuwe roman zou dat een prijsstijging met 57 cent betekenen (20 euro keer 1,09/1,06 maakt 20,57; de feitelijke stijging van de prijzen inclusief de btw is namelijk niet 3,00 maar 2,83 procent).

Het voornemen van Rutte-III om het verlaagde btw-tarief omhoog te schroeven is onderdeel van een breed pakket aan belastingmaatregelen.

Het verbaast dan ook niet dat de wereld van het boek zich heeft geroerd. De stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) en de Koninklijke Boekverkopersbond (KBb) sloten zich aan bij een actie tegen de btw-verhoging. Begrijpelijk, want het boekenvak krabbelde net een beetje op van de stevige omzetdaling in de periode 2009-2014. De omzet van ‘algemene boeken’ – zeg maar alles behalve school-, studie- en wetenschappelijke boeken – daalde in die periode met een kwart. Vanaf 2015 herstelde de markt zich enigszins. De omzet steeg van 485 miljoen euro op het dieptepunt in 2014 naar 524 miljoen in 2016 en 530 miljoen in 2017. Afgezet tegen de 642 miljoen omzet in 2009 is de markt echter nog altijd 17,5 procent in de min.

Het voornemen van Rutte-III om het verlaagde btw-tarief omhoog te schroeven is onderdeel van een breed pakket aan belastingmaatregelen. Omdat we vanwege die negen procent relatief meer zullen gaan uitgeven aan eerste levensbehoeften, komt er ter compensatie een verlaging van andere belastingen. Of je er per saldo op voor- of achteruit gaat, hangt af van de belastingen en vrijstellingen die op jouw situatie van toepassing zijn. Het Centraal Planbureau (CPB) rekende de plannen door en voorspelt dat vrijwel iedereen er in koopkracht op vooruit gaat.

Verzet

Het verzet tegen de verhoging van het gereduceerde btw-tarief krijgt ook steun van linkse partijen, waaronder GroenLinks. Dat is op het eerste gezicht vreemd, want die partij heeft in het verleden vrij consequent gepleit voor vergroening van het belastingstelsel door de belasting op consumptie te verhogen en die op inkomen te verlagen. De maatregelen van Rutte-III passen prima in dat plaatje. De pijn bij de linkse partijen lijkt ’m erin te zitten dat het nu juist de eerste levensbehoeften in het gereduceerde tarief zijn die duurder worden, en niet de ‘luxegoederen’ in het reguliere tarief. De btw is een van de weinige belastingen waarop je als consument direct invloed kunt uitoefenen door je consumptiepatroon aan te passen. Voor de eerste levensbehoeften gaat dat natuurlijk wat minder makkelijk dan voor de producten en diensten die onder het reguliere tarief vallen. Bovendien zijn de linkse partijen het niet eens met de manier waarop de btw-verhoging wordt gecompenseerd. Zo wordt de belasting op winst voor grote ondernemingen verlaagd en de dividendbelasting afgeschaft.

Maar ook de specifieke belangen van de boekhandel vonden gehoor bij de linkse partijen. In de Eerste Kamer werd in december een motie behandeld ingediend door (toen nog) PvdA-senator Marleen Barth (tevens voorzitter van het bestuur van de Vereniging van Openbare Bibliotheken) en medeondertekend door vertegenwoordigers van de fracties van SP, GroenLinks, Partij voor de Dieren en 50Plus.

In de tekst van de motie staat dat “boekhandels extra getroffen kunnen worden door een verhoging van het lage BTW-tarief omdat zij nu al met bijzonder lage marges werken, moeten concurreren met verkoop via internet en vanwege de vaste boekenprijs weinig tot geen bewegingsruimte hebben in hun beprijzing.” De motie haalde het niet, hoewel ze werd gesteund door de PVV en de Onafhankelijke Senaatsfractie (OSF) naast de fracties van de indieners.De coalitiefracties VVD, CDA, D66 en ChristenUnie alsmede de SGP stemden tegen.

Het zou te simpel zijn deze tegenstem van de regeringspartijen in de senaat uit te leggen als pure coalitiepolitiek. De verhoging van de lage btw is zoals al gememoreerd onderdeel van een breder pakket aan belastingmaatregelen. In de begroting bij het regeerakkoord is becijferd dat de btw-verhoging ons 2,6 miljard gaat kosten. Daartegenover staan de positieve bedragen van een aantal andere wijzigingen. Zo hebben we straks nog maar twee schijven in de inkomstenbelasting, een vereenvoudiging waarin een lastenverlichting verpakt zit. Bovendien wordt de algemene heffingskorting verhoogd. Werkenden zullen daardoor minder inkomstenbelasting gaan betalen. En er is nog een hele trits aan veranderingen voorzien. Het merendeel daarvan pakt gunstig uit voor de koopkracht van personen en huishoudens. Dat was ook de reden dat elders geld gevonden moest worden om de schatkist niet te zeer uit te putten. Waarom juist het gereduceerde btw-tarief omhoog gaat en niet het reguliere tarief, of allebei een beetje, is er bij mijn weten niet bij verteld.

Hoe dan ook: de btw-verhoging is niet het hele verhaal. Zeker niet voor het boekenvak. Het zou namelijk heel goed kunnen dat de lastenverlichting en de daaruit voortvloeiende stijging van de koopkracht een sterker positief effect heeft op de boekenverkoop dan de btw-verhoging nadelig uitpakt. Het netto-effect van de cocktail voor het boekenvak zou dan positief zijn. Laten we eens proberen te berekenen hoe de combinatie van plussen en minnen uitpakt.

Btw-verhoging en prijselasticiteit

Beginnen we met de btw-verhoging. Voor een boek met een verkoopprijs van 20 euro leidt dat tot een prijsverhoging van 57 cent zoals boven becijferd. Althans: als uitgevers hun boekenprijzen precies naar rato aanpassen. Dat hoeven ze natuurlijk niet te doen. Het hangt er maar van af hoe zo’n verhoging in de praktijk uitpakt. We weten allemaal dat € 20,00 een stuk duurder is dan € 19,99, want zo werkt de psyche van de consument. Als het aantal verkochte exemplaren bij € 20,50 of € 20,99 een stuk lager uitvalt, kan het omzettechnisch wel eens slimmer zijn om het op € 19,99 te houden.

Overigens is de gemiddelde verkoopprijs van boeken een stuk lager. We blijven Nederlanders, dus we gaan ook wel eens voor een goedkopere heruitgave in pocket of voor de ramsj. In 2016, het laatste jaar waarvoor dit cijfer beschikbaar is, lag de gemiddelde prijs voor papieren boeken op € 13,18. Gemiddeld zouden boeken door de btw-maatregel 37 cent duurder worden: de gemiddelde verkoopprijs zou uitkomen op 13 euro en 55 cent.

Door dit verhaal heen speelt nog de Wet op de vaste boekenprijs. Die bepaalt dat uitgevers zelf de verkoopprijs van hun titels kunnen vaststellen. De boekhandel moet het boek dan voor die prijs verkopen. Zo is er geen concurrentie op prijs mogelijk. Het idee achter de wet is dat op deze manier uitgevers de winst die ze maken op goed verkopende uitgaven (deels) zullen gebruiken om te investeren in titels van debuterende en minder goed verkopende auteurs. Dit heet ‘kruissubsidiëring’. In een recente studie in opdracht van het ministerie van OCW is aannemelijk gemaakt dat uitgevers dit daadwerkelijk doen, al is het ook weer niet onomstotelijk vastgesteld. Maar dit is een andere discussie; voor dit artikel is alleen van belang dat een eventuele prijsverhoging als gevolg van de btw-aanpassing daadwerkelijk op het bordje van de koper terechtkomt. De boekhandel, de distributieschakel in de gehele keten die loopt van auteur tot lezer, kan daar niets aan veranderen.

Gemiddeld zouden boeken door de btw-maatregel 37 cent duurder worden: de gemiddelde verkoopprijs zou uitkomen op 13 euro en 55 cent.

De vraag is natuurlijk wat een eventuele prijsverhoging zou betekenen voor de verkoop. Er is in Nederland niet veel onderzoek gedaan naar de prijselasticiteit van boeken. Het laatste onderzoek mij bekend is dat van bureau APE in Den Haag uit 2008. Een econometrische analyse becijferde de elasticiteit toen op -0,84. Dat betekent dat voor elke prijsstijging met 1% het aantal verkochte boeken met 0,84% daalt.

Als dit cijfer nog altijd van toepassing is, zou bij een werkelijke prijsstijging van 2,83% (zie boven) de vraag naar boeken met (2,83 * 0,84 =) 2,38% dalen. Van de 41 miljoen exemplaren die zich thans voor 2017 aftekenen, zouden er dan door deze maatregel in 2019 ongeveer een miljoen af gaan. Niet niks natuurlijk, maar de dalingen tussen 2012-2013 (-3,8 miljoen exemplaren) en 2013-2014 (-3,7 miljoen) waren substantiëler.

Koopkracht

Dat laatste werpt de vraag op wat die glijvlucht naar beneden heeft veroorzaakt. Vermoedelijk waren die het gevolg van de daling van de koopkracht in de kredietcrisis. Hoewel papieren boeken in het verlaagde tarief zijn ondergebracht, zijn ze voor de meeste mensen een luxeproduct. Je schroeft je uitgaven aan boeken wat makkelijker terug dan die aan je woning, voedsel of kleren als het financieel even wat minder goed gaat.

In onderstaande grafiek is voor de voorbije tien jaar weergegeven hoe de koopkracht en de af- en omzet van boeken zich hebben ontwikkeld.

De samenhang tussen koopkracht en afzet/omzet is niet perfect, ook omdat het ene jaar een enorme bestseller kent, zoals Judas van Astrid Holleeder in 2016, en het andere jaar het zonder zo’n verkoopknaller moet doen. Toch maakt het plaatje aannemelijk dat er een verband is tussen wat mensen te besteden hebben aan de ene, en de afzet (aantal verkochte boeken) en omzet (aantal boeken keer gemiddelde prijs) aan de andere kant. Wat vooral opvalt, is dat in de jaren waarin de koopkracht daalde, ook al was het maar licht, de boekverkoop sterk inzakte. Afzet en omzet zakten flink in de min.

Het jaar 2014 herbergt het omslagpunt. De koopkracht neemt weer toe, terwijl afzet en omzet nog een sterk negatieve ontwikkeling laten zien. Vanaf 2015 schiet de verkoop weer in de positieve cijfers. En ook nu overtreffen de percentages groei in afzet en omzet die van de koopkracht.

Per saldo gunstig

Dát ontwikkelingen in de koopkracht gevolgen kunnen hebben voor de afzet en omzet van boeken spreekt voor zich. Statistisch is ook te becijferen hoe sterk dat effect is. Een toename van de koopkracht met 1% in het voorafgaande jaar leidt in de periode 2007-2016 tot een toename van 3,2% in de afzet, het aantal verkochte boeken. Voor de omzet is het effect iets kleiner maar nog steeds sterk: 2,4%. En omgekeerd leidt een afname in de koopkracht met een procent tot een reductie van afzet en omzet met dezelfde percentages.

Het effect op de koopkracht van het belastingpakket van Rutte-III werd voor een gemiddeld huishouden door het Centraal Planbureau geraamd op 0,7 procent per jaar voor de periode 2018-2021. In elk van de jaren 2018, 2019, 2020 en 2021 zou de boekenafzet dus toenemen met (0,7 keer 3,2 is) 2,24 procent.

Een toename van de koopkracht met 1% in het voorafgaande jaar leidt in de periode 2007-2016 tot een toename van 3,2% in het aantal verkochte boeken.

Is het netto-effect van de beide maatregelen dan toch negatief? Voor 2019, het eerste jaar waarin de maatregelen hun uitwerking zullen hebben, lijkt het er inderdaad op. We hebben het dan over een daling van netto 0,14 procent (2,38-2,24), oftewel zo’n 57.400 exemplaren, en een omzetdaling van 778.000 euro (op een totaal van 530 miljoen euro als de omzet gelijk blijft aan die in 2017). In de jaren daarna wordt het anders. De prijsstijging als gevolg van de btw-maatregel doet zich maar één keer voor, terwijl de lastenverlichting de koopkracht elk jaar doet stijgen (‘effect op effect’).

Over de hele periode 2018-2021 zou dat dus neerkomen op een koopkrachtstijging van 2,8 procent. Cumulatief zou dat tegen die tijd moeten hebben geleid tot 9,3 procent meer verkochte boeken (‘effect op effect’: 1,0224 tot de vierde macht = 1,093). Trekken we daar de afzetdaling door de btw-verhoging van af, dan zitten we nog altijd een kleine 7 procent in de plus.

Gunstig, tenzij…

Uiteraard zijn er tal van factoren die deze rekensom kunnen verstoren. Voor het gemak houd je in een calculatie als deze geen rekening met verstorende factoren – die je ook niet kunt berekenen. Het kabinet kan vallen, waarna een nieuw kabinet de maatregelen weer terugdraait. De euro is volgens sommige economen tot mislukken gedoemd, dus wie weet valt de eurozone uiteen. De wereldeconomie kan weer eens inzakken (de belastingverlaging in de VS, een land dat toch al ernstig op de pof leeft, doen het ergste vrezen). Klapt er weer een bubbel, dan schiet ook de boekverkoop in de min. Maar de economie kan ook harder gaan groeien dan eerder geraamd en dan gaat het er juist zonniger uitzien.

Kortom: het is bepaald geen zekerheidje dat de boekenverkoop echt in de lift omhoog komt. Maar kijk je naar de btw-verhoging en de koopkrachtmaatregelen in samenhang, dan hoeft het boekenvak allerminst te vrezen en te somberen.


Noot: Berekeningen van de koopkrachteffecten op afzet en omzet van boeken zijn gedaan met het open source statistische pakket R. De analysecode is hier te downloaden.

Belastingmaatregelen Rutte-III per saldo gunstig voor boekenvak by Frank Huysmans is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.