Door de openbare bibliotheken wordt al enige tijd met angst en beven uitgekeken naar ‘Ravijnjaar’ 2026. Dit met gevoel voor drama gekozen label komt uit de koker van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. De VNG lobbyt momenteel de Haagse deuren plat om het kabinet ertoe te bewegen meer geld in het Gemeentefonds te storten. Doet het kabinet dat niet, dan krijgen drie van de vier gemeenten hun begroting niet meer sluitend.
Het ravijn is het resultaat van drie factoren: een eenmalige miljardenkorting, de nog altijd sterk oplopende kosten van de jeugdzorg, plus de inflatie die telkens weer hoger uitvalt dan geraamd. Als het kabinet niet structureel met extra miljarden over de brug komt, kan het niet anders of de jeugdzorg, toch al een zorgenkindje, moet worden afgeschaald. En zo nog wat dingen. De bieb bijvoorbeeld.
De bieb? Maar die zit toch juist weer in de lift? De bibliotheek was toch back? Jazeker. Er zit een wijziging van de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) aan te komen. Die geeft gemeenten en provincies een ‘zorgplicht’: ze moeten zorgen voor voldoende en volwaardige bibliotheekvoorzieningen. Het Rijk geeft daarvoor structureel extra geld. In de aanloop naar de zorgplicht is de afgelopen jaren al geïnvesteerd in de uitbreiding van vestigingen en openingsuren. Ook hebben zo’n beetje alle grote vestigingen inmiddels een Informatiepunt Digitale Overheid (IDO).
Je kunt trends verkennen en scenario’s plannen wat je wilt – als het geld opraakt, leggen welzijn en cultuur het af tegen stenen en asfalt.
Alle ingrediënten zijn aanwezig, zou je zeggen, om eens rustig achterover te gaan leunen en te gaan filosoferen over kunstmatige intelligentie, desinformatie, leesvaardigheid en duurzame ontwikkelingsdoelen op weg naar de bibliotheek van 2035. Vooral doen hoor, maar kijk ook even terug naar 2008. De Bibliotheekvernieuwing was afgerond. De openbare bibliotheken hadden zich geschaard achter de eigen Agenda voor de Toekomst. De sector bruiste van de vernieuwingsenergie. Toen viel er in Amerika een zakenbank om.
Als je mij vraagt wat in de afgelopen twintig jaar de meest doorslaggevende gebeurtenissen waren in de openbarebibliotheeksector, dan kom ik toch uit bij de kredietcrisis en de coronapandemie. Wat daarbij opvalt? Ze waren én niet te voorzien én ze hadden weinig tot niets met de informatie- en cultuursector van doen. Tja, je kunt trends verkennen en scenario’s plannen wat je wilt – als het geld opraakt, leggen welzijn en cultuur het af tegen stenen en asfalt. Zeker in rechtse colleges, en daarvan hebben we er nogal wat.
Dus als ik het even helemaal platsla, zoals het tegenwoordig heet in managementspeak, komt het uiteindelijk toch neer op de duiten. Waarbij we ons moeten realiseren dat een ravijn in de polder zich niet eenvoudig laat platslaan. En waarbij we alleen maar kunnen hopen dat die oranje clown in Washington over een kleine negentig dagen de teugels van de wereldeconomie definitief uit zijn handen laat glijden.
‘Als jij teruggaat naar Limburg, stijgt daar het gemiddelde IQ en in de rest van Nederland ook.’ Van wie ik deze roast hoorde, weet ik niet meer. Knap hoe je in één zin een Limburger plus alle overige inwoners van die provincie naar beneden haalt én het superioriteitsgevoel in de andere elf provincies aanwakkert.
Wat de grap extra grappig maakt, is dat die nog kan kloppen ook. In theorie dan hè, haast ik me te zeggen voor onze zeer gewaardeerde lezers uit de mooie provincie Limburg. (Al kan het hen op dit moment vermoedelijk weinig schelen, ik schrijf dit aan de vooravond van de jaarlijkse meerdaagse alcoholische aanslag op hun hersencellen.)
Het blijft natuurlijk contra-intuïtief dat een gemiddelde in twee groepen kan stijgen en in beide groepen samen niet. Op iets soortgelijks stuitte ik toen ik het in december verschenen rapport van het PIAAC-onderzoek doornam. PIAAC is de niet zo lekker bekkende afkorting van een internationaal vergelijkend onderzoek naar taal-, reken- en probleemoplossingsvaardigheden van volwassenen. Naast Nederland doen er nog dertig landen aan mee.
Zou het kunnen dat de taalvaardigheid binnen alle opleidingsniveaus is gedaald en voor de bevolking als geheel niet?
Uit het vorige PIAAC-onderzoek in 2012 leerden we dat 1,3 miljoen Nederlanders van 16 tot 65 jaar moeite hebben met lezen en schrijven. De Algemene Rekenkamer wees het ministerie van OCW en de Tweede Kamer er in 2016 fijntjes op dat ook 65-plussers en laaggecijferden tot de doelgroep van het basisvaardighedenbeleid behoorden. In totaal zou het om 2,5 miljoen mensen gaan.
Tot december was dat de beste schatting die we hadden. Toen kwamen de nieuwe cijfers voor 2022-2023 naar buiten en die leken gerust te stellen. De taalvaardigheid is gelijk gebleven en de rekenvaardigheid licht gestegen, aldus de onderzoekers. Bovendien doet Nederland het goed in vergelijking met de andere landen. Qua taalvaardigheid hoeven ‘we’ alleen de Finnen, Japanners en Zweden boven ons te dulden en de Noren naast ons. En maar liefst 26 landen scoren minder goed. Terwijl ik op het punt stond om ‘Hosanna!’ uit te roepen, viel mijn oog op figuur 3.6 met een uitsplitsing naar zes opleidingsniveaus. Waarin alle lijntjes naar beneden liepen. Huh? Hoe dan?
En toen schoot me dus die IQ-grap weer te binnen (letten we op, Limburg?). Zou het kunnen dat de taalvaardigheid binnen alle opleidingsniveaus is gedaald en voor de bevolking als geheel niet? Dat kan, als de meest taalvaardige opleidingsgroepen sinds 2012 een groter aandeel van de bevolking zijn gaan uitmaken. En dat is blijkens CBS-cijfers precies wat er is gebeurd. Toen had 28 procent van de 16-65-jarigen een hbo- of universitair diploma, nu 36 procent.
Met de 65-plussers en de bevolkingstoename erbij blijkt de groep te zijn gegroeid van 2,5 naar 3 miljoen. In polonaise naar het Taalhuis dus, van Den Helder tot Maastricht!
Sam Altman was de baas van OpenAI, toen even niet, en toen toch weer wel. Hij stond naast Donald Trump, die president van Amerika was, toen een tijdje niet, en toen weer wel. Trump kondigde een pakket investeringen in de Amerikaanse AI-infrastructuur aan ter waarde van 500 miljard dollar. Altman had hem namelijk ingefluisterd dat de VS flink in AI moesten gaan investeren om China voor te blijven.
Een kleine week later lanceerde het Chinese DeepSeek een chatbot die net zo goed met mensen kon babbelen als Altmans ChatGPT, maar tegen een fractie van de kosten. Nog geen 6 miljoen dollar hadden de Chinezen nodig gehad om het ding aan de praat te krijgen. Daarvoor hadden ze ‘slechts’ 2.048 grafische processoren van het Amerikaanse Nvidia laten draaien. (Hoe die ondanks een exportverbod achter de Grote Muur zijn terechtgekomen, vertelden ze er niet bij.)
Gevolg: DeepSeek-paniek. Op de beurzen zegen de koersen van techbedrijven ineen. Nvidia raakte in een paar uur meer beurswaarde kwijt dan Trumps hele investeringspakket groot was. De Amerikaanse AI-droom spatte uit elkaar. Niet mensen maar processoren leken ineens massaal werkloos te gaan worden.
Eens te meer bleek dat niet een overdaad maar juist een gebrek aan middelen innovatie baart.
Alle techbedrijven? Nee. Eén bedrijf steeg zelfs wat in waarde: Meta. Niet toevallig de enige Amerikaanse techgigant die had besloten om geen miljarden in AI te gaan pompen. Omdat ze al te ver op de concurrentie achterlagen. Met gevoel voor public relations had Mark Zuckerberg daarom aangekondigd dat ze de AI-revolutie met opensourceoplossingen wilden gaan stimuleren. Uitgerekend met die gratis hulp kon DeepSeek zijn eigen concurrenten en die van Meta een bloedneus slaan.
OpenAI, het bedrijf dat het ‘open’ alternatief voor de commerciële AI-revolutie had willen worden, maar toen ineens weer niet, ving de klap in eerste instantie op door het Chinese vernuft de hemel in te prijzen, en toen ineens weer niet. Want DeepSeek had valsgespeeld. Het zou foefjes en snufjes van OpenAI hebben overgenomen, en dat had aanvankelijk wel gemogen, maar daarna dus weer niet.
Eens te meer bleek dat niet een overdaad maar juist een gebrek aan middelen innovatie baart. Eddie van Halen, de Indo-Nederlands-Amerikaanse gitaarheld die in januari zeventig zou zijn geworden, werd gevraagd hoe zijn revolutionaire speltechniek was ontstaan. Geldgebrek, luidde zijn antwoord. Met drie koffers, 75 gulden en een piano arriveerde het gezin Van Halen begin jaren zestig in Californië. Vader Jan, zelf professioneel muzikant, ging borden wassen om het gezin te kunnen onderhouden. Met bijeengescharrelde onderdelen schroefde de jonge Edward een gitaar in elkaar. Geld voor gitaareffecten was er al helemaal niet, dus deed hij rare dingen met zijn vingers om coole geluiden te produceren. Waarmee hij de gitaarwereld op z’n kop zette en miljoenen platen verkocht: ‘If that’s not an American dream, I don’t know what is.’
Privacy & Cookies: This site uses cookies. By continuing to use this website, you agree to their use.
To find out more, including how to control cookies, see here:
Cookiebeleid
bedrijf (zzp) en site van Frank Huysmans, bijzonder hoogleraar Information Society en onderzoeker/adviseur in media, informatie en communicatie. 