Campagneposter Vlaamse digitale bibliotheek, Leuven, 2023 (cc by 4.0)
Over exposure op televisie heeft onze sector de laatste jaren niet te klagen. Denk aan de mooie serie van Frans Bromet, uit 2019 alweer, waarin hij bezoekers laat vertellen wat de bibliotheek voor hen betekent. Er waren reclamespotjes om de bekendheid met de online bibliotheek en de Informatiepunten Digitale Overheid te vergroten. De KB en haar collectie figureren de laatste tijd in vragen bij de quiz 2 voor 12. En de archiefsector was het afgelopen halfjaar nadrukkelijk in de gratis publiciteit dankzij het Nationaal Archief. De Autoriteit Persoonsgegevens voor het blok zetten en geen plan B hebben voor het geval je toch bakzeil moet halen. Echt heel slim gedaan.
Er valt wel wat op af te dingen. Het gaat altijd om tamelijk serieuze zaken: leesbevordering, digitale interactie met de overheid, privacybescherming, incunabelen … Kan het niet wat lichter en vrolijker? Het imago van de sector heeft nog altijd te lijden onder de zeperd van Het Bibliografisch Kwartet, het praatprogramma waarin prominente informatiespecialisten onder leiding van Arnon Grunberg de laatste ontwikkelingen in informatieontsluiting en bibliografische standaarden bespraken. Al na vier afleveringen besloot SBS het programma van de buis te halen wegens tegenvallende kijkcijfers (de gemiddeld 220 kijkers gaven het programma overigens wel een prachtig waarderingscijfer).
Tijd om in de tv-formats minder nadruk te leggen op de serieuze kant van ons werk en meer de amuserende kant op te zoeken.
Tijd dus om in de tv-formats minder nadruk te leggen op de serieuze kant van ons werk en meer de amuserende kant op te zoeken. Wat te denken van het format van So You Think You Can Shelve, in Nieuw-Zeeland al jaren een kassucces voor de commerciële omroep aldaar. In een viertal spelrondes nemen BK’ers (Bekende Kiwi’s) het in koppels tegen elkaar op bij het op de juiste plek zetten van geretourneerde bibliotheekboeken. Om de spelvreugde nog wat te vergroten dienen de deelnemers daarbij elke ronde een van tevoren onbekende hindernis te overwinnen. Onze tegenvoeters hebben het vijftien jaar na dato nog steeds over die aflevering waarin ’s lands bekendste schapenfokkers, het echtpaar Woolson, al cha-cha-cha-dansend met de boeken op hun hoofd tussen de schappen probeerden te zwieren. Voor een eventuele Nederlandse versie zou gedacht kunnen worden aan spelrondes met wateroverlast of Wim T. Schippers’ pindakaasvloer.
Nu de NPO voor een bezuiniging en herstructurering staat, is het samenvoegen van programma’s onvermijdelijk. Vooruitlopend op een progressief omroephuis zouden boeken- en interviewprogramma’s van Özcan Akyol kunnen worden gecombineerd in De Gestripte Kast. Verder valt te denken aan een format waarin villabezitters in het Gooi een bibliothecaris de vrije hand geven om een op hun persoon toegesneden e-bookleeslijst samen te stellen (Lenen Zonder Lopen). En om de sociale functie van de bieb wat meer in de kijker te zetten zou Een Leestafel Vol Liefde als realityserie te overwegen zijn. Want de bieb is immers zoveel meer!
Door de openbare bibliotheken wordt al enige tijd met angst en beven uitgekeken naar ‘Ravijnjaar’ 2026. Dit met gevoel voor drama gekozen label komt uit de koker van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. De VNG lobbyt momenteel de Haagse deuren plat om het kabinet ertoe te bewegen meer geld in het Gemeentefonds te storten. Doet het kabinet dat niet, dan krijgen drie van de vier gemeenten hun begroting niet meer sluitend.
Het ravijn is het resultaat van drie factoren: een eenmalige miljardenkorting, de nog altijd sterk oplopende kosten van de jeugdzorg, plus de inflatie die telkens weer hoger uitvalt dan geraamd. Als het kabinet niet structureel met extra miljarden over de brug komt, kan het niet anders of de jeugdzorg, toch al een zorgenkindje, moet worden afgeschaald. En zo nog wat dingen. De bieb bijvoorbeeld.
De bieb? Maar die zit toch juist weer in de lift? De bibliotheek was toch back? Jazeker. Er zit een wijziging van de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) aan te komen. Die geeft gemeenten en provincies een ‘zorgplicht’: ze moeten zorgen voor voldoende en volwaardige bibliotheekvoorzieningen. Het Rijk geeft daarvoor structureel extra geld. In de aanloop naar de zorgplicht is de afgelopen jaren al geïnvesteerd in de uitbreiding van vestigingen en openingsuren. Ook hebben zo’n beetje alle grote vestigingen inmiddels een Informatiepunt Digitale Overheid (IDO).
Je kunt trends verkennen en scenario’s plannen wat je wilt – als het geld opraakt, leggen welzijn en cultuur het af tegen stenen en asfalt.
Alle ingrediënten zijn aanwezig, zou je zeggen, om eens rustig achterover te gaan leunen en te gaan filosoferen over kunstmatige intelligentie, desinformatie, leesvaardigheid en duurzame ontwikkelingsdoelen op weg naar de bibliotheek van 2035. Vooral doen hoor, maar kijk ook even terug naar 2008. De Bibliotheekvernieuwing was afgerond. De openbare bibliotheken hadden zich geschaard achter de eigen Agenda voor de Toekomst. De sector bruiste van de vernieuwingsenergie. Toen viel er in Amerika een zakenbank om.
Als je mij vraagt wat in de afgelopen twintig jaar de meest doorslaggevende gebeurtenissen waren in de openbarebibliotheeksector, dan kom ik toch uit bij de kredietcrisis en de coronapandemie. Wat daarbij opvalt? Ze waren én niet te voorzien én ze hadden weinig tot niets met de informatie- en cultuursector van doen. Tja, je kunt trends verkennen en scenario’s plannen wat je wilt – als het geld opraakt, leggen welzijn en cultuur het af tegen stenen en asfalt. Zeker in rechtse colleges, en daarvan hebben we er nogal wat.
Dus als ik het even helemaal platsla, zoals het tegenwoordig heet in managementspeak, komt het uiteindelijk toch neer op de duiten. Waarbij we ons moeten realiseren dat een ravijn in de polder zich niet eenvoudig laat platslaan. En waarbij we alleen maar kunnen hopen dat die oranje clown in Washington over een kleine negentig dagen de teugels van de wereldeconomie definitief uit zijn handen laat glijden.
‘Als jij teruggaat naar Limburg, stijgt daar het gemiddelde IQ en in de rest van Nederland ook.’ Van wie ik deze roast hoorde, weet ik niet meer. Knap hoe je in één zin een Limburger plus alle overige inwoners van die provincie naar beneden haalt én het superioriteitsgevoel in de andere elf provincies aanwakkert.
Wat de grap extra grappig maakt, is dat die nog kan kloppen ook. In theorie dan hè, haast ik me te zeggen voor onze zeer gewaardeerde lezers uit de mooie provincie Limburg. (Al kan het hen op dit moment vermoedelijk weinig schelen, ik schrijf dit aan de vooravond van de jaarlijkse meerdaagse alcoholische aanslag op hun hersencellen.)
Het blijft natuurlijk contra-intuïtief dat een gemiddelde in twee groepen kan stijgen en in beide groepen samen niet. Op iets soortgelijks stuitte ik toen ik het in december verschenen rapport van het PIAAC-onderzoek doornam. PIAAC is de niet zo lekker bekkende afkorting van een internationaal vergelijkend onderzoek naar taal-, reken- en probleemoplossingsvaardigheden van volwassenen. Naast Nederland doen er nog dertig landen aan mee.
Zou het kunnen dat de taalvaardigheid binnen alle opleidingsniveaus is gedaald en voor de bevolking als geheel niet?
Uit het vorige PIAAC-onderzoek in 2012 leerden we dat 1,3 miljoen Nederlanders van 16 tot 65 jaar moeite hebben met lezen en schrijven. De Algemene Rekenkamer wees het ministerie van OCW en de Tweede Kamer er in 2016 fijntjes op dat ook 65-plussers en laaggecijferden tot de doelgroep van het basisvaardighedenbeleid behoorden. In totaal zou het om 2,5 miljoen mensen gaan.
Tot december was dat de beste schatting die we hadden. Toen kwamen de nieuwe cijfers voor 2022-2023 naar buiten en die leken gerust te stellen. De taalvaardigheid is gelijk gebleven en de rekenvaardigheid licht gestegen, aldus de onderzoekers. Bovendien doet Nederland het goed in vergelijking met de andere landen. Qua taalvaardigheid hoeven ‘we’ alleen de Finnen, Japanners en Zweden boven ons te dulden en de Noren naast ons. En maar liefst 26 landen scoren minder goed. Terwijl ik op het punt stond om ‘Hosanna!’ uit te roepen, viel mijn oog op figuur 3.6 met een uitsplitsing naar zes opleidingsniveaus. Waarin alle lijntjes naar beneden liepen. Huh? Hoe dan?
En toen schoot me dus die IQ-grap weer te binnen (letten we op, Limburg?). Zou het kunnen dat de taalvaardigheid binnen alle opleidingsniveaus is gedaald en voor de bevolking als geheel niet? Dat kan, als de meest taalvaardige opleidingsgroepen sinds 2012 een groter aandeel van de bevolking zijn gaan uitmaken. En dat is blijkens CBS-cijfers precies wat er is gebeurd. Toen had 28 procent van de 16-65-jarigen een hbo- of universitair diploma, nu 36 procent.
Met de 65-plussers en de bevolkingstoename erbij blijkt de groep te zijn gegroeid van 2,5 naar 3 miljoen. In polonaise naar het Taalhuis dus, van Den Helder tot Maastricht!
Privacy & Cookies: This site uses cookies. By continuing to use this website, you agree to their use.
To find out more, including how to control cookies, see here:
Cookiebeleid
bedrijf (zzp) en site van Frank Huysmans, bijzonder hoogleraar Information Society en onderzoeker/adviseur in media, informatie en communicatie. 