Kort na de kerst: paniek in onderwijsland. Artificiële intelligentie (AI) blijkt stukken tekst uit te kunnen spuwen met kop en staart. In verzorgd Nederlands en Engels. Desgevraagd met voetnoten. En het ergst van alles: het ding is gratis en geeft binnen enkele tellen antwoord aan iedere malloot die een enigszins begrijpelijk verzoek kan formuleren.
Nieuws- en opiniemedia stortten zich erop. En omdat dingen daar nu eenmaal van diverse kanten moeten worden belicht, kwamen voorbij: de radeloze docent; de grinnikende leerling; de techneut-deskundige (“Dit is pas het begin”); de onderwijsbestuurder; iemand van een inderhaast opgerichte taskforce; en natuurlijk de goeroe (“Bestrijd het niet – omarm het! Laat het vóór je werken, niet tégen je!”).
Toch miste ik nog iemand: de jurist. De kwestie deed me denken aan de zwarte vrouwtjesmakaak die zichzelf glimlachend portretteerde met de camera van een Britse natuurfotograaf. Nadat deze monkey selfie in Wikimedia Commons was geüpload begon er een intrigerend juridisch steekspel. Wikimedia stelde dat er op een foto gemaakt door een niet-menselijke actor geen auteursrecht kan rusten; de foto bevindt zich daarom in het publieke domein. De fotograaf betwistte dit en claimde het auteursrecht. Omdat hij close-ups van de schuwe apensoort wilde maken, had hij zijn (professionele) camera op een statief gezet en hing er een afstands¬ontspanner aan. Alleen in deze door hemzelf gecreëerde setting had de makaak haar, herstel, zijn foto’s kunnen maken.
AI en haar voortbrengselen stellen het recht nu voor allerlei vragen, zoals: dragen de teksten van ChatGPT een ‘persoonlijk stempel van de maker’?
Wie had het gelijk aan zijn zijde, of althans het recht? Juristen haalden er oudere vonnissen over ‘robotkunst’ bij om te betogen dat de fotograaf een goede kans maakte. Bij door de computer gegenereerde kunst is er net als bij de makaak sprake van creatie ‘zonder menselijke betrokkenheid’. Voor de teksten van ChatGPT en de illustraties van zusje DALL·E geldt dat eveneens. Hoogleraar informatierecht Dirk Visser meldt in het Nederlands Juristenblad (7/2023) dat er al meer dan een halve eeuw over de auteursrechtelijke vragen rondom ‘robotkunst’ wordt gedelibereerd. Nieuw zijn de kwaliteit, de laagdrempeligheid en het massale gebruik.
Artificiële intelligentie en haar voortbrengselen stellen het auteursrecht nu voor allerlei vragen. Dragen de teksten van ChatGPT een ‘persoonlijk stempel van de maker’? En wie is die maker; is dat niet deels ook de gebruiker die de opdracht formuleert? Wat als mensen het recht op AI-illustraties gaan claimen om er geld mee te verdienen? Helpt het als ze die illustraties een beetje hebben nabewerkt? En was het gebruik van miljoenen auteursrechtelijk beschermde teksten als trainingsmateriaal voor de tekstgenerator juridisch eigenlijk wel in de haak?
Mr. Visser laat zien dat wetten en jurisprudentie houvast bieden, maar ook dat over veel aspecten het laatste woord niet is gezegd. ChatGPT geeft hem gelijk. Als je het aan de tekstgenerator vraagt en herhaaldelijk op ‘Regenerate response’ klikt, krijg je compleet verschillende antwoorden. Best creatief eigenlijk.
Deze column is verschenen in Vakblad IP | Informatieprofessional 2023/2, maart 2023.
Als er zoiets bestaat als een hemel: hoe gaan de uitverkorenen daar met elkaar om? Ik bedoel: heb je als goed katholiek je hele leven geen gekke dingen gedaan, netjes je onzevaders en weesgegroetjes gebeden, nooit iemand gecanceld, de zondagse mis bijgewoond – wie loop je daarboven tegen de ziel? Je gereformeerde buren en de moslims van tegenover! Die net zo verbijsterd zijn dat de Eindbaas jou niet een verdieping lager heeft gestald.
Hoe kwam ik hierop? O ja: Elon Musk twitterde weer wat. “Had Twitter inmiddels niet dood moeten zijn ofzo?” Even later: “Misschien zijn we al in de hemel/hel beland zonder het te weten.” Nu lijkt me dat laatste voor inzittenden van zelfrijdende Tesla’s een reële mogelijkheid, maar het punt is of Musks Twitter de hemel of de hel wordt, aldus The Guardian. Aan adverteerders had de rijkste man ter wereld laten weten dat hij het platform had gekocht “omdat het belangrijk is voor de toekomst van de beschaving om een gemeenschappelijk digitaal dorpsplein te hebben. (…) Ik heb het gedaan in een poging om de mensheid, die ik liefheb, te helpen.” Een poging die best eens zou kunnen mislukken, erkende hij “in nederigheid”.
Hemel of hel: wat het wordt zal ervan afhangen of het lukt de vrije meningsuiting te verenigen met iets van regulering en content moderation. Daarover zijn de zelfbenoemde Chief Twit en zijn critici het eens. Musk weet dat adverteerders hun merken willen behoeden voor associaties met alles wat onze beschaving onbeschaafd maakt. Maar hij weet ook dat, of je nu kunstmatige (algoritmes) of niet-kunstmatige intelligentie (toezichthouders) op de berichtenstroom loslaat, het censuurverwijt op de loer ligt.
In recente tweets lijkt Musk aan te koersen op zelfregulering. Niet dat er na zijn bruuske ontslagrondes nog andere opties resteerden, maar toch. Twitteraars moeten zelf kunnen bepalen wat ze wel en niet te zien krijgen. Verder wordt gewag gemaakt van arena’s: plekken waar vredig wordt gekeuveld, riolen waarin alles is toegestaan, en diverse gradaties ertussenin.
Musk weet dat adverteerders hun merken willen behoeden voor associaties met alles wat onze beschaving onbeschaafd maakt, maar hij weet ook dat het censuurverwijt op de loer ligt.
Grappig genoeg lijkt dit verdacht veel op Mastodon, waarvan het aantal gebruikers ‘sinds Musk’ door het gewelf is gegaan. Als zichzelf organiserend sociaal medium is Mastodon – eigenlijk de naam van de open source software waar het op draait – sinds 2016 een publiek alternatief voor Twitter in de ‘fediverse’: een geheel van met protocollen aan elkaar geknoopte netwerkjes op lokale servers, elk met zijn eigen gedragsregels. Naast Mastodon heb je er onder andere ook PeerTube en Friendica – u kunt wel raden voor welke commerciële netwerken die een alternatief willen zijn.
Als er een hemel is, dan denk ik dat de Eindbaas de inrichting ervan in Zijn alwetendheid heeft overgelaten aan de bewoners zelf. Waarna een netwerk is ontstaan van losjes met elkaar verbonden groepjes gelijkgestemden. Een beetje als het Twitter van kort na de schepping.
NASCHRIFT 26 december 2022: Het schrijven van deze column werd afgesloten op 5 december 2022. Dat het daarna nog niet stil is geworden rond het sociale medium is (op de valreep) het understatement van het jaar. Een selectie:
de Trust and Safety Council, een raad van onafhankelijk experts die het bedrijf adviseerde over het ingrijpen in de berichtenstroom (content moderation), werd opgeheven
Een paar dagen later deed Musk een aantal journalisten van prominente US-Amerikaanse media voor zeven dagen in de ban omdat ze hadden bericht over het sluiten van het account @elonsjet dat (op basis van openbare data) de bewegingen van Musks privévliegtuig twitterde. De zeven dagen werden na kritiek teruggebracht tot twee, maar minstens één van de journalisten meldde dat ook na die twee etmalen haar Twitteraccount nog niet was hersteld.
De aandelenkoers van Tesla kwam nog meer onder druk te staan dan eerder dit jaar al het geval was, omdat beleggers vrezen dat de topman onvoldoende aandacht aan zijn automerk besteedt sinds hij de baas is van Twitter. In 2022 heeft het aandeel Tesla zo’n 70 procent van zijn waarde verloren. Als gevolg hiervan is Musk ook niet meer de rijkste man ter wereld, zoals in de column nog kon worden beweerd (stand 1 december); hij is gezakt naar plek twee (stand 26 december).
En in een door Musk zelf gelanceerde Twitter-poll bleek een meerderheid van de stemmers voorstander van zijn aftreden als CEO van Twitter. Musk, die had beloofd het advies van de stemmers te zullen opvolgen, reageerde eerst niet op het resultaat en noemde het daarna ‘interesting’. Of hij inderdaad zal aftreden als Chief Twit is onduidelijk; het zal er naar zijn zeggen van afhangen of hij iemand kan vinden die gek genoeg is om de baan over te nemen.
Het is zeer de vraag of Musk zich heeft gerealiseerd hoe ingewikkeld het is om een sociaal medium te exploiteren in een wereld die van conflicterende wetten en normen aan elkaar hangt. Wie een indruk wil krijgen van de complicaties die zich daarbij voordoen, leze dit artikel van TechDirt-redacteur Mike Masnick: “Hey Elon: Let Me Help You Speed Run The Content Moderation Learning Curve“.
Onlangs keek ik een paar afleveringen van Ongehoord Nieuws. Ik had me voorgenomen om de programma’s en podcasts van Ongehoord Nederland (ON) te mijden als de Privé in de snackbar. Nu Henk van der Meijden is geridderd voor zijn bijdragen aan de Nederlandse journalistiek en cultuur moet ik dat blad toch af en toe openslaan. En kijk ik Ongehoord Nieuws om een idee hebben waar alle heisa over gaat.
Mediakritiek gaat in Nederland eerst en vooral over de vorm, niet over de inhoud. Dus laten we beginnen met de talkshowtafel. Die is hoog. En breed. FVD’er Pepijn van Houwelingen, die geregeld mag aanschuiven, hoeft niet verder te zoeken naar een geschikte tafel voor zijn tribunalen.
Het imposante meubelstuk nodigt door de afstand tussen presentatoren en gasten niet echt uit tot gedachtenwisseling. Dat maakt het ding echter uitermate functioneel. Het botsen der opinies blijkt namelijk niet het doel van het programma. Ten eerste komen er louter mensen voor wie de VVD nog een socialistisch broeinest is. En voor zover er binnen deze monocultuur verschillen van mening bestaan, zijn presentatoren Arlette Adriani en Raisa Blommestijn daar niet in geïnteresseerd. Gasten worden niet lastiggevallen met tussenvragen of tegenwerpingen. Hun monologen worden aangehoord en met instemming begroet. En door naar het volgende onderwerp: “blanken die in elkaar worden geslagen door negers”.
Het botsen der opinies blijkt namelijk niet het doel van het programma.
Ongehoord is het zeker – maar is het ook ‘nieuws’? In de intro wordt het als ‘opinie-programma’ ingeleid. Dat het onderscheid tussen nieuws en opinie is losgelaten, lijkt een trucje om onder de journalistieke tucht van de NPO-ombudsman uit te komen. Zorgelijker nog is dat opinies er niet op kennis of feiten hoeven te zijn gebaseerd. Insinuaties uit podcasts of columns van gelijkgestemden (Café Weltschmerz, Gijrath en De Vlieger, De Dagelijkse Standaard, Wynia’s Week) worden overgenomen en “ontzettend schokkend” genoemd. “Als dit waar is, is het echt heel erg.” Zo gauw er tegengas wordt gegeven, trekt men de keutel snel weer in. Daarvoor is er op de website van ON de rubriek ‘Oeps’. “Belangrijk is te benadrukken dat er nooit gesteld noch geïnsinueerd is dat het hier ging om een vaststaand gegeven.”
Maar… Dat zou betekenen dat er een groot complot bestaat van uiterst rechtse omroepbestuurders, politici en rechtsfilosofen. Die parasiteren op de goedgelovigheid van Nederlanders die zich hebben laten flessen door de algoritmes van Twitter, Facebook en YouTube. En dat mogen doen met 3,6 miljoen aan gemeenschapsgeld.
Als dit waar is, is het echt heel erg.
Correctie 28 november 2022:In de tekst van deze column zoals die is afgedrukt in Vakblad IP is Eva Vlaardingerbroek opgenomen in het rijtje ‘doctores’. Zij is echter niet gepromoveerd; ze is in 2019 afgestudeerd (cum laude) als rechtsfilosoof aan de Universiteit Leiden.
Privacy en cookies: Deze site maakt gebruik van cookies. Door verder te gaan op deze site, ga je akkoord met het gebruik hiervan.
Voor meer informatie, onder andere over cookiebeheer, bekijk je:
Cookiebeleid
bedrijf (zzp) en site van Frank Huysmans, bijzonder hoogleraar Information Society en onderzoeker/adviseur in media, informatie en communicatie. 
