Als je de mission statements van bibliotheken mag geloven, zijgt de samenleving zonder deze tempels van kennis en cultuur ineen. Maar er is ten minste één ding waar bibliotheekmensen hopeloos falen: bestuurlijke drukte verminderen.
Dat komt weer doordat ze zo ontzettend dol zijn op het optuigen van besturen. Of Raden van Toezicht. Met een klankbordgroep dan wel Raad van Advies aan de zijlijn. Vooral in momenten van reorganisatie. De bestuurlijke verantwoordelijkheden moeten dan goed worden belegd. Bij projectgroepen die verantwoording verschuldigd zijn aan op zijn minst twee commissies. De Commissie Primair Proces kijkt of de inhoudelijke taken goed belegd worden in de nieuwe structuur. De Commissie HRM begeleidt de organisatorische en personele consequenties. En uiteraard moeten die twee commissies met elkaar afstemmen in een Overlegplatform. Mochten in dat platform de stemmen staken, dan is er altijd nog een Commissie van Wijzen, bij voorkeur een oneven aantal, die knopen kan doorhakken.
Je mag hopen dat als de reorganisatie is voltooid ook al die commissies, raden en platforms worden opgedoekt. Maar dikke kans dat er een restje commissie verzelfstandigd wordt, voorzien van een fraai acroniem.
Moet de overkill aan organisaties en reorganisaties verhullen dat men niet goed weet hoe het inhoudelijk verder moet?
Zo bezien is de aanstaande integratie van het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB) en Bibliotheek.nl (BNL) in de Koninklijke Bibliotheek (KB) een trendbreuk. Twee organisaties minder! Bij de splitsing van de ‘oude’ Vereniging van Openbare Bibliotheken in VOB-nieuwe stijl, SIOB en BNL grapte scheidend VOB-directeur Jan-Ewout van der Putten dat er maar liefst drie directeuren nodig waren om hem op te volgen. Als de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen door de beide Kamers komt, moet de omgekeerde weg worden bewandeld.
Soms denk ik wel eens dat de overkill aan organisaties en reorganisaties moet verhullen dat men eigenlijk niet goed weet hoe het inhoudelijk verder moet. De verleiding is groot om de onzekerheid te bestrijden door een fusie, een splitsing of het optuigen van weer een nieuwe organisatie. Dat is ook wel iets heel Nederlands, dat geloof in de zuiverende of zelfs helende kracht van reorganiseren. Het is het geloof in de maakbare samenleving drie punt nul. Comfortabel verhullend dat er inhoudelijk wat moet veranderen.
Heeft er iemand al nagedacht over de vraag hoe een organisatie als de KB, bevolkt door professionals die er vrij weinig feeling mee hebben, het openbaar bibliotheekwerk straks moet gaan aansturen? De focus ligt nu begrijpelijkerwijs op het netjes managen van het integratieproces. Doch als het bij bestuurlijk navelstaren blijft, kun je nu al voor 2015 de clash tussen de KB en de VOB uittekenen. Je kunt de namen voor de Commissie van Wijzen die dat conflict in 2016 vlot moet gaan trekken alvast met potlood noteren. En hun advies (2017): afsplitsen maar weer, dat openbare bibliotheekwerk. Of wat er dan nog van over is.
Deze column verscheen in Informatieprofessional, jaargang 17 nummer 7, 26 september 2013
Fusie, splitsing of weer een nieuwe organisatie by Frank Huysmans is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
bedrijf (zzp) en site van Frank Huysmans, bijzonder hoogleraar Information Society en onderzoeker/adviseur in media, informatie en communicatie. 
De laatste alinea zou je ook nog kunnen plaatsen in het perspectief van openbare bibliotheken die onder druk van de politieke bezuinigingsdrift al veel intern gerichte energie moeten steken in reorganisatieprocessen en daarbij wat er over is van de lokale dienstverlening steeds meer in samenwerkingsverband en centraal aangestuurd moeten zien te rooien. Meer dan ooit kijken ze noodgedwongen uit naar de support van overkoepelende organisaties. Tel daarbij op de stand van leeserosie waar Nederland nu internationaal in lijkt uit te blinken, zoals afgelopen weekend in de NRC zo treffend uit de doeken werd gedaan door Bastiaan Bommeljé en waar bibliotheken zonder ondersteuning van onderwijs en politiek onmogelijk tegen kunnen opboksen, dan denk ik ook je laatste zin te begrijpen. Ondertekend een nog steeds enthousiaste medewerker van de werkvloer.
Dank voor je reactie John. Ik ben het met je eens: juist nu veel bibliotheken vanwege bezuinigingen niet aan reorganisaties ontkomen, en veel aandacht en energie daarnaar moet uitgaan i.p.v. naar de dienstverlening, kunnen de landelijke organisaties minder voor hen betekenen vanwege reorganisaties op landelijk niveau. En: een mooi lelijk woord, leeserosie. Het begint in het gezin. Daar moeten we dringend onderzoek naar doen: waarom schatten ouders het belang van taal en lezen kennelijk te laag in? Ik denk dat we toe moeten naar een programma waarin ouders, scholen en bibliotheken samenwerken om de leesopvoeding thuis beter te maken. Inderdaad: achter de voordeur, in het belang van de kids.
Ik denk dat door de bank genomen de branche weet waar het naar toe moet. We moeten verder met de leesbevordering (juist om die genoemde achterstand in het NRC structureel op te lossen), en we moeten verder met het kritisch burgerschap (vinden van informatie en die beoordelen op betrouwbaarheid). Zo maak je de samenleving ‘beter’. 3.0 en in real life. Nu ik de laatste tijd veel lokale politici spreek merk ik dat de bibliotheek veelal te boek staat als ‘uitleenfabriek’. En waar het bij sportverenigingen n de ogen van politici geen probleem is dat je sport voor je plezier en dan ook nog wat aan je gezondheid doet, wordt het ons voor de voeten geworpen dat het is voor je plezier als je een boek leest. En dat dit dus niet meer op overheidssteun kan rekenen. Af en toe lukt het mij wel om met een politicus echt in gesprek te gaan over het belang van lezen, over hoe aardigheid en vaardigheid vaak hand in hand gaan, over hoe belangrijk het is om te kunnen lezen, wat voor economisch belang, welk een eigenwaarde daar aan vast zit etc etc. Maar het is moeizaam.
En als je moet reorganiseren moet je de keuze maken waar je op in wilt zetten. Veel collega’s hoor ik echt wel de keuze maken voor leesbevordering en mediawijsheid. Niet voor bemensing van de uitleen, dat kun je grotendeels automatiseren. Maar zoals het met veel veranderingen gaat, ze moeten van onderaf komen, met visie van de lokale directeur. En dan hoop je dat ze bij de top (lees ministerie en VOB) alert reageren om te zorgen dat het daar goed geregeld wordt en de lokale bibliotheken worden ontzorgd.
Erna, dank voor je reactie. In grote lijnen weet iedereen wel waar het heen moet, maar het is nog geen – om in jouw termen te spreken – ‘big hairy audacious goal’ waar iedereen energie van krijgt en de schouders onder zet. Zelfs als de bibliotheken gezamenlijk afspreken dat leesbevordering het overkoepelende doel is, kiest de een voor maximaliseren fysieke uitleen door middel van retailprincipes, nummer twee voor een B-reader en nummer 3 voor de Bibliotheek op school (terwijl het natuurlijk dat alles samen zou moeten zijn). Het is dus niet alleen het doel, ook over de middelen moet je het wel eens zijn.
Het verhaal van Bommeljé in combinatie met de oproep van het kabinet om naar een participatiesamenleving te groeien biedt een uitgelezen (pun intended) kans om duidelijk te maken waarom de bibliotheek er is en ondersteund moet worden. Grijpt de VOB die?
“Grijpt de VOB die?”
De vraag stellen is hem beantwoorden denk ik. Onze branchevereniging is uitermate bang voor het nemen van initiatieven die verder gaan dan het samenstellen van een brochure of het organiseren van een workshop. Waarbij ter verdediging wel moet worden aanmerkt dat ze in hun beleid worden gehinderd door hun eigen leden zich gedragen als kikkers in een kruiwagen.
Dus ik vrees het ergste.