Vandaag heeft minister van OCW Bussemaker de Tweede Kamer een onderzoeksrapport aangeboden van SEO Economisch Onderzoek en het Instituut voor Informatierecht (IvIR) van mijn geliefde Universiteit van Amsterdam. Daarin wordt nog eens gesteld, maar nu ook echt degelijk onderbouwd, dat het hier te lande geldende auteursrecht geen (lees: GEEN) mogelijkheid biedt om het uitlenen van e-books door openbare bibliotheken onder de leenrecht-exceptie te laten vallen. In gewoon Nederlands: als openbare bibliotheken e-books willen uitlenen, zullen ze, gewapend met een flinke zak geld, met de rechthebbenden om de tafel moeten om zulks ook te mogen (lees: MOGEN). Dit in tegenstelling tot het aanschaffen en uitlenen van tastbare, op papier gedrukte boeken – die mogen ze wel (lees: WEL) zonder toestemming van de rechthebbenden uitlenen, mits ze een billijke vergoeding daarvoor afdragen. De aanbiedingsbrief van Bussemaker vindt u HIERRR, het SEO/IvIR-rapport zelf HIERRR.
Nederland en Europa
De minister schrijft in haar aanbiedingsbrief twee interessante dingen. Voor nationaal gebruik: “Dit betekent dat het uitlenen van e-content door openbare bibliotheken zal moeten plaatsvinden op basis van contractuele afspraken tussen betrokken partijen zoals auteurs, uitgevers, rechtenorganisaties, distributeurs en bibliotheken. Met deze bevindingen en conclusies houd ik rekening bij de aangekondigde bibliotheekwetgeving, die u na de zomer krijgt toegezonden.”
En voor Brussel: “In Europees verband wordt langs verschillende lijnen aandacht gegeven aan de transitie van openbare bibliotheken van fysiek naar digitaal. Waar mogelijk zal ik bepleiten dat daarbij ook het onderwerp ‘e-lending en openbare bibliotheken’ op de agenda komt.”
“Het uitlenen van e-content door openbare bibliotheken zal moeten plaatsvinden op basis van contractuele afspraken tussen betrokken partijen zoals auteurs, uitgevers, rechtenorganisaties, distributeurs en bibliotheken.”
Het is ruim twee jaar geleden dat dit stuk van Christiaan Alberdingk Thijm en mij verscheen in het Financieele Dagblad. Om onze bondscoach te parafraseren: waren wij nu zo snel of zijn anderen nu zo langzaam? Laten we het er op houden dat we een vooruitziende blik hebben gehad. En overigens ben ik van mening dat het Noorse model alle aandacht verdient, niet in het minst op de algemene ledenvergadering van de VOB komende donderdag 28 februari. Echt mensen: maak serieus werk van collectieve afkoop van rechten voor de long tail. Doe het.
E-bookverkopers en anderen weten een heleboel over hun klanten en hun leesgedrag. Wat doen zij met die gegevens en in hoeverre tast dat de privacy aan? Nu boeken ook digitaal worden gedistribueerd, kan het gebruik ervan tot in voorheen ongekend detail worden gemonitord en geregistreerd.
Lezen we al die gekochte of geleende boeken eigenlijk wel? In het papieren tijdperk moesten auteurs, uitgevers, boekverkopers en bibliothecarissen gissen wat er met een exemplaar van een boek gebeurde als het eenmaal was verkocht of uitgeleend. Werd het van kaft tot kaft gelezen, na dertig pagina’s definitief dichtgeklapt, of zelfs helemaal niet geopend? Werd het alleen door de koper/lener of ook door diens huisgenoten, vrienden en buren gelezen? Niemand die het kon zeggen. Maar nu boeken ook digitaal worden gedistribueerd, kan het gebruik ervan tot in voorheen ongekend detail worden gemonitord en geregistreerd. Gefundenes Fressen voor marketeers en wetenschappers. En voor lezers: als je dat wilt, krijg je voorgerekend hoeveel tijd je nog nodig hebt om je boek uit te lezen als je in hetzelfde tempo doorleest.
Lezen in de cloud
De overgang van papier naar digitaal opent ongekende mogelijkheden. E-bookverkopers zijn in de laatste paar jaar meer te weten gekomen over ons leesgedrag dan boekverkopers in alle jaren daarvoor sinds Gutenberg. Bijvoorbeeld dat non-fictieboeken, vooral de langere, vaker niet worden uitgelezen dan fictie. Vermoedens in die richting kunnen nu met harde cijfers worden gestaafd. Sterker, omdat de cijfers laten zien vanaf welk aantal pagina’s de belangstelling naar beneden duikelt, weten uitgevers en hun redacteuren nu ook wanneer ze hun auteurs kunnen laten ophouden met schrijven. Of juist niet: fictiesequels, zoals Stieg Larssons Millenniumtrilogie en Fifty Shades of Grey, kunnen niet lang genoeg zijn, gezien het feit dat velen die zonder tussenkomst van andere boeken in één ruk blijken uit te lezen.
E-bookverkopers zijn in de laatste paar jaar meer te weten gekomen over ons leesgedrag dan boekverkopers in alle jaren daarvoor sinds Gutenberg.
Lezen in de cloud wordt verkocht als ideale oplossing. De boeken die je koopt of huurt, worden op een server bewaard. Door in te loggen vanaf om het even welk apparaat heb je meteen toegang tot je boeken. Je kunt op je telefoon verder gaan waar je op je laptop was gebleven, want dat heeft het systeem voor je onthouden. Je gadgets synchroniseren is verleden tijd. Dat er ook nadelen kleven aan het in-de-wolk-lezen wordt er uiteraard niet bij verteld. De servers of je internetverbinding kunnen platliggen als je je net met je tablet op de bank hebt geïnstalleerd. En: reuzen als Google, Apple en Amazon kúnnen ooit failliet gaan en kleinere aanbieders kunnen dat zeker. Dan ben je in één klap je e-books en/of je leeshistorie kwijt.
Elke klant een marktsegment
Een verder nadeel: aanbieders als Amazon, Apple, Google en Kobo weten wel erg veel over jouw leesgedrag. Waarom registreren zij dit? Een belangrijke reden voor registratie is gelegen in de bescherming van intellectueel eigendom. Auteurs en uitgevers willen van de distributeurs de garantie dat hun handelswaar goed beschermd is tegen illegale verspreiding. Registratie is een eerste vereiste om bij auteursrechtinbreuk over te kunnen gaan tot vervolging. Ten tweede is er het gebruikelijke customer relationship management. Je moet als distributeur weten wie wat tegen welke prijs heeft gekocht om persoonsgerichte aanbevelingen te kunnen doen en om eventuele klachten goed af te kunnen handelen. De goudmijn aan gegevens over het leesgedrag is een derde reden. In de muziekindustrie liet Apple eerder zien dat een lagere verkoopprijs goed te billijken is als je in ruil daarvoor van elke individuele klant precies te weten komt waar diens muzikale voorkeuren liggen. Die klant kan voortaan een-op-een worden benaderd met informatie over nieuwe albums en aanbiedingen. Het vooruitzicht dat dit ook met boeken en ander leesvoer kan, is voor uitgevers een belangrijke reden om met de Amazons van deze wereld in zee te gaan.
Privacy en vertrouwde anderen
Op basis van de binnen de EU geldende privacyrichtlijn mag je als klant van e-bookverkopers onder meer verwachten:
dat er niet meer informatie wordt verzameld dan noodzakelijk voor de gewone bedrijfsvoering;
dat bedrijven met die informatie vertrouwelijk omgaan, dus niet uit de school klappen over jouw leesvoorkeuren;
dat ze jouw gegevens op een deugdelijke manier beschermen, zodat ze niet door toedoen van al dan niet ethische hackers op straat komen te liggen;
dat ze die gegevens niet zonder jouw toestemming aan derden verstrekken, bijvoorbeeld doorverkopen aan andere bedrijven.
Aan deze voorwaarden wordt door de bekendste e-bookretailers voldaan. Althans in woord en geschrift. Of dat ook in daad zo is, is een ander verhaal. Met name het vierde punt is boterzacht, getuige de gebruiksvoorwaarden en het privacybeleid van enkele retailers. Zo kent het Canadese Kobo zichzelf nogal wat vrijheid toe in het delen van zijn gegevens met ‘vertrouwde derden’ (trusted third parties), zoals boekhandelsketen Libris Blz. in Nederland. Bij bedrijfsovernames, fusies of joint ventures kunnen de data op andere partijen overgaan. In het belang van continuïteit van de dienstverlening, zoals het dan heet. Alle grote e-bookdistributeurs delen hun gegevens met de uitgevers van wie zij de content doorleveren. Die hebben – binnen de grenzen van de in het land van vestiging geldende privacywetgeving – ook weer de mogelijkheid om die gegevens met hun ‘vertrouwde anderen’ te delen.
Controle
Belangrijker is waarschijnlijk de vraag of privacywaakhonden de capaciteit bezitten om oneigenlijk gebruik van gegevens op te sporen en tegen te gaan. Ons College Bescherming Persoonsgegevens luidde de afgelopen jaren de noodklok. Met zijn 80 medewerkers is het in zijn toezicht op naleving van de wet niet opgewassen tegen de huidige explosie van gebruikersregistraties. Reden om je als lezer af te vragen of de wolkboekenverkoper voor jou ook een ‘vertrouwde derde’ is. Nederlanders realiseren zich net als andere Europeanen dat het vrijgeven van persoonlijke informatie meer en meer bij het moderne leven hoort. Niettemin maken drie op de vier Nederlanders zich daar wel zorgen over. Als het om publieke instituties gaat, vertrouwt men er wel op dat die verantwoordelijk met persoonlijke dataregistraties omgaan, maar als het om commerciële bedrijven gaat, overheerst wantrouwen. Ligt hier wellicht een kans voor de oude vertrouwde bibliotheek?
Dit artikel is het zevende in een reeks over auteursrecht en bibliotheken in het digitale tijdperk en verscheen ook in Bibliotheekblad 2, 2013. De eerdere delen stonden in Bibliotheekblad 7 t/m 10 en 12 (2012) en 1 (2013) en in de rubriek Spotlight op www.bibliotheekblad.nl.
Dé manier om in het digitale tijdperk auteursrechtelijk beschermd materiaal te beschermen tegen ongeoorloofd kopiëren en verspreiden heet digital rights management (DRM). Toch staat deze techniek, bij consumenten én producenten, ter discussie.
U mag dit lezen, mits…
Al jaren koopt en bestelt u boeken bij dezelfde boekhandel. De nieuwste titels zijn er altijd op voorraad. U kent het personeel en het personeel kent u. Telkens keert u huiswaarts met een stapel nieuwe titels aangevuld met verse ramsj. Maar vandaag vraagt men u bij de kassa een verklaring te ondertekenen. U mag de boeken tegen betaling meenemen, als u het volgende goed in uw oren knoopt:
De boeken worden niet uw eigendom. U koopt alleen de inhoud en die inhoud behoort alleen u toe. Het is niet toegestaan dat uw huisgenoten de boeken ook lezen. Uitlenen aan vrienden en kennissen is helemaal uit den boze.
U wordt uitsluitend eigenaar van de inhoud van de boeken voor zolang u leeft. Bij uw overlijden maken ze geen deel uit van uw erfenis en dienen ze aan de boekhandel te worden geretourneerd.
Mocht op enig moment in de toekomst blijken dat de boekhandel op het moment van verkoop niet gerechtigd was de inhoud aan u te verkopen, dan vervalt uw eigendomsrecht op de aangeschafte inhoud en worden de boeken bij u aan de deur teruggevorderd.
Deze boekhandelaar krijgt waarschijnlijk van u te horen dat hij uw achterwerk kan kussen. Tenzij deze boekhandelaar Amazon of Bol heet en u er regelmatig e-boeken aanschaft. Want dan bent u met deze of soortgelijke voorwaarden akkoord gegaan. Zonder dat u het wist, omdat u geen zin en tijd had om de ettelijke pagina’s licentievoorwaarden door te lezen. U klikte, zoals u dat ook bij software upgrades doet, op ‘Ik ga akkoord’. Daarmee accepteerde u dat u niet de eigenaar van de bestanden werd. U kocht slechts een ‘gebruiksrecht’. Wat u ook niet wist, was dat de bestanden stukjes code bevatten die het mogelijk maken dat e-boeken van uw e-reader gewist kunnen worden zonder dat u daar iets aan kunt doen.
Technologisch antwoord
De techniek die dit mogelijk maakt, heet digital rights management, kortweg DRM. Het is een technologisch antwoord op de perfecte kopieerbaarheid van digitale content (foto’s, films, muziek, boeken, kranten, tijdschriften of software). Het kan gebruikers ervan weerhouden kopieën te maken en die aan vrienden uit te delen. Het maakt het ook mogelijk om gebruiksrechten op content in de tijd te beperken. Ook het verhuren van digitale bestanden komt binnen bereik: na een vastgestelde periode verdwijnt de content van het apparaat waarop het werd binnengehaald.
In de verkoop van e-boeken is DRM zo mogelijk nog meer een steen des aanstoots gebleken dan in de muziek- en filmbusiness.
DRM is dus ook een manier om verhuur (commercieel) of uitleen (non-commercieel) van e-boeken mogelijk te maken. In dit opzicht is het een vriend van de bibliotheek. Bibliotheken kunnen, gebruikmakend van DRM, de rechthebbenden garanderen dat een boek na uitlening weer wordt geretourneerd zonder dat het kan worden gekopieerd. Althans: ervan uitgaande dat de gebruikers de hun toegekende rechten zullen respecteren. Daarin schuilt een belangrijk probleem. Sinds er DRM is, zijn er gebruikers die proberen de techniek te omzeilen door haar te kraken. Uit verontwaardiging omdat de aanbieder de gebruiker per definitie wantrouwt, of om geld te besparen. Omdat het kraken van een code een uitdaging is, of gewoon omdat het kan. Met als gevolg dat organisaties van rechthebbenden in de muziek-, film- en uitgeefindustrie aandringen op wetgeving die het kraken van DRM strafbaar stelt. Wat op hetzelfde neerkomt als het invoeren van een verbod op het gebruik van koevoeten, als blijkt dat inbreken, ondanks het verbod daarop, toch voorkomt.
Middel erger dan kwaal?
Critici van DRM, onder wie de Amerikaanse jurist Pam Samuelson (‘the main purpose of DRM is not to prevent copyright infringement but to change consumer expectations about what they are entitled to do with digital content’), stellen dat DRM de rechten van gebruikers te sterk inperkt.
Gebruiksmogelijkheden die volgens het auteursrecht zijn toegestaan, worden ermee onmogelijk gemaakt. Zo is het in de meeste rechtssystemen geoorloofd om voor eigen gebruik kopieën van een aangeschaft werk te maken. DRM-systemen die in de muziekindustrie korte tijd opgeld deden, maakten dat onmogelijk. Cd’s die met copy control waren uitgerust, konden in een computer alleen worden afgespeeld met op die cd meegeleverde software. Het maken van een legitieme kopie op de harde schijf was daardoor niet meer mogelijk. De prikkel om de copy control buiten werking te stellen werd als het ware met de DRM meegeleverd.
In de verkoop van e-boeken is DRM zo mogelijk nog meer een steen des aanstoots gebleken dan in de muziek- en filmbusiness. De gebruiksmogelijkheden die we van fysieke boeken gewend waren – gezamenlijk gebruik in een huishouden, uitlenen aan vrienden, verkopen aan antiquairs – zijn voor e-boeken ineens buiten de wet geplaatst. Een verdere beperking is dat veel aanbieders naast DRM ook hun eigen, niet-uitwisselbare bestandsformaten hanteren. Bij Amazon aangeschafte e-boeken zijn niet op de Apple iPad te lezen en iBooks niet op Amazons Kindle. Tenzij je je de moeite getroost om al je e-boeken naar een open standaard te converteren met op internet gratis verkrijgbare (en legale) software. Dan zijn er nog de talloze verhalen van boekenliefhebbers die na een update van het besturingssysteem ineens al hun netjes aangeschafte e-boeken niet meer konden openen. Waarna zij in de gevreesde maalstroom van klantenservice en callcenters terechtkwamen.
Social DRM
Digital rights management wordt in de uitgeverswereld steeds vaker beschouwd als consumentonvriendelijk en op zijn best als een noodzakelijk kwaad. Het beperkt gebruikers in gebruiksmogelijkheden die vaak legitiem zijn én zodanig ingeburgerd dat men zich door de verkopende partij gewantrouwd voelt. De privacygevoelige registratie van gebruikersgegevens versterkt dit gevoel. Door softwareconflicten worden aangeschafte teksten geregeld onbruikbaar. Bovendien koppelen dominante aanbieders als Amazon en Apple DRM aan hun eigen specifieke bestandsformaten, waardoor het overstappen naar een concurrent – laat staan het combineren van titels van verschillende aanbieders – wordt tegengewerkt. Er zijn dan ook uitgevers die DRM al hebben afgezworen. Wie boeken aan anderen wil doorgeven, vindt toch wel een omweg, menen zij. Ervan uitgaand dat de grote meerderheid dit niet zal doen, betaalt een consumentvriendelijker benadering zich op termijn uit.
Andere uitgevers verkennen de mogelijkheden van social DRM of watermarking. Door een digitaal bestand te voorzien van een digitaal watermerk, met daarin de naam van de klant die het als eerste verspreidde, gokt men erop dat sociale druk mensen ervan zal weerhouden de stap naar ongeoorloofde verspreiding te zetten. Uiteraard is voor een handige hacker ook deze vorm van beveiliging geen serieuze hindernis. Maar die zal, zo hoopt men, zijn tanden liever in kraken met meer prestige zetten.
Dit artikel verscheen ook in nummer 12, 2012 van Bibliotheekblad en is het vijfde in een reeks over auteursrecht en bibliotheken in het digitale tijdperk. De eerdere delen stonden in Bibliotheekblad 7 t/m 10 en in de rubriek Spotlight op www.bibliotheekblad.nl.
Voor dit artikel is gebruik gemaakt van:
– Natali Helberger (red.), Digital rights management and consumer acceptability. www.indicare.org, geraadpleegd 31 oktober 2012.
– Adrian Johns, Piracy: The intellectual property wars from Gutenberg to Gates, University of Chicago Press, 2009.
– Pamela Samuelson, ‘DRM {and, or, vs.} the law’, Communications of the ACM, 46 (4, april 2003), 41-45.
– Comparison of e-book formats – Wikipedia, the free encyclopedia, geraadpleegd 31 oktober 2012.
Privacy en cookies: Deze site maakt gebruik van cookies. Door verder te gaan op deze site, ga je akkoord met het gebruik hiervan.
Voor meer informatie, onder andere over cookiebeheer, bekijk je:
Cookiebeleid
bedrijf (zzp) en site van Frank Huysmans, bijzonder hoogleraar Information Society en onderzoeker/adviseur in media, informatie en communicatie. 