Op 28 februari meldde dagblad The Guardian op basis van door Edward Snowden beschikbaar gestelde bestanden dat de Britse geheime dienst GCHQ afbeeldingen van Yahoo!-gebruikers had vervaardigd door zonder hun medeweten hun webcams foto’s te laten maken. De dienst deed dit om zo aan afbeeldingen van mogelijke terroristen te komen. In een periode van zes maanden in 2008 alleen ging het om 1,8 miljoen afbeeldingen. Analyse van die foto’s liet zien dat 3 tot 11 procent van die afbeeldingen seksueel expliciete handelingen toonde en niet geschikt bleek voor identificatie van mogelijke doelen van de geheime dienst. Waar de wetgeving de GCHQ beperkingen oplegt in het monitoren van de eigen burgers, geldt dat niet voor buitenlanders. In het bijzonder de vele Amerikaanse Yahoo!-gebruikers en wie weet ook een aantal Nederlanders.
Een dag eerder stuurde Reed Elsevier een persbericht uit. Voor het bedrijf was 2013 een goed jaar. De omzet steeg tot 7,1 miljard euro en de nettowinst tot 1,3 miljard. Een belangrijk deel van de omzet en winst verkrijgt het bedrijf uit zijn wetenschappelijke uitgaven. Wetenschappelijk onderzoek, grotendeels met publiek geld betaald, vindt zijn weg naar tijdschriften. Omdat de uitgevers in de regel het auteursrecht op de publicaties verkrijgen, kunnen zij deze tijdschriften weer verkopen aan universiteiten en andere onderzoeksinstituten. De winst die zij daarmee maken, vloeit via dividenduitkeringen naar private aandeelhouders.
In ons vak staan we niet zo vaak stil bij de politieke en economische belangen van informatiestromen
Informatievrijheid en neutraliteit
Het zijn twee heel verschillende nieuwsberichten. Toch hebben ze iets gemeen: de gevolgen voor de vrijheid van informatie. Van het bespioneren van burgers in hun privédomein gaat een zogenaamd ‘chilling effect’ uit. Als de overheid in staat is je communicatie te onderscheppen en monitoren, ben je minder geneigd om je kritisch te uiten tegenover diezelfde overheid. En het auteursrecht op met belastinggeld gefinancierde wetenschappelijke publicaties verhindert het kennisnemen ervan door gewone burgers, maar (vooral) ook door startende bedrijfjes die zich – in tegenstelling tot grotere bedrijven – de dure licenties niet kunnen veroorloven.
In de informatieprofessie staan we niet zo vaak stil bij de politieke en economische belangen die met informatiestromen gepaard gaan. We zien informatie doorgaans als iets neutraals. Informatie is er, is ondergebracht in bestanden en voorzien van metadata. Als iemand een informatievraag heeft, proberen we die te vertalen naar het zoeksysteem en leveren we de informatie aan die we vinden. Onszelf zien we graag als neutrale informatiebemiddelaars. We streven daarbij naar juistheid, volledigheid, evenwichtigheid en indien gewenst ook actualiteit. Bij het opslaan en terugvinden van informatie hanteren we liever geen premissen van wenselijkheid en gekleurdheid.
Er waart een spook door de wereld. Het spook van de informatievrijheid. Alle oude machten van de oude wereld hebben zich ertegen verenigd: platenbazen en Hollywood, uitgevers en rechters, regeringen en de Stichting Brein. Maar de strijders voor internetvrijheid laten steeds luider van zich horen en organiseren zich vanachter hun laptops.
De geschiedenis van de informatiemaatschappij is een geschiedenis van strijd. Een strijd tussen degenen die informatie commercieel exploiteren en degenen die haar vrij willen kunnen gebruiken. Om meer te weten over de wereld, om te leren, om zich te vermaken en esthetisch genot te beleven, om hun ervaringen en creativiteit te delen. Een strijd tussen rechthebbenden die informatie slechts als handelswaar zien, en rechtelozen die slechts tegen betaling het recht op toegang kunnen verwerven.
Tussen de strijdende partijen bevindt zich de klasse van de informatieprofessionals. Zij pretenderen een onpartijdig doorgeefluik te zijn. Maar zij kunnen niet langer neutraal blijven, want feitelijk zijn ze het al niet meer. Al tijden zijn ze in onderhandeling met rechthebbenden over de voorwaarden waaronder zij informatie mogen doorleveren. In tijden van informatiedragers konden bibliothecarissen hun gang gaan. Maar processoren en glasvezelkabels transformeerden de informatieverspreiding. Papier en vinyl, celluloid en videotape maakten plaats voor almaar kleinere geheugenchips en bliksemsnel optisch informatietransport. Het op klassiek massamediale leest geschoeide web veranderde in een sociaal netwerk waarop honderden miljoenen internauten rond de klok informatie met elkaar uitwisselen: e-mails, tweets, foto’s, filmpjes, muziek en tips over wat waar te vinden is.
“Deze kruimels proberen de arme bibliothecarissen en kennismanagers tegen beter weten in te verkopen als ‘een stap in de goede richting’”.
De informatiekapitalisten, gesteund door wetgeving die na een krachtige lobby het digitale domein onder hun controle bracht, trekken aan de touwtjes. De informatiemediairs hebben geen onderhandelingspositie. Hun poortwachtersfunctie erodeert zienderogen. Thans moeten zij het doen met de kruimels die de kapitalisten hun toewerpen. Deze kruimels proberen de arme bibliothecarissen en kennismanagers tegen beter weten in te verkopen als ‘een stap in de goede richting’. De informatiehongerigen weten wel beter. Zij stemmen met hun voeten: weg van de bibliotheeksites, op naar de Pirate Bay.
Handhaving van hun machtspositie is het oogmerk van de informatie-industriëlen. Lobbyend kregen zij het voor elkaar dat de regeringen van de grootste industriestaten hun belangen in wettelijk beton goten. Dat was buiten de klasse van informatieproletariërs gerekend. Hun stem wint aan kracht; hun roep om omverwerping van de klassenverhoudingen wordt luider. De tijd is gekomen voor de informatieprofessionals om hun kant te kiezen, en zij aan zij met hen voor vernieuwing en informatievrijheid te strijden. En meteen de nieuwe molochs, de Googles en Amazons, Facebooks en Apples in te peperen dat hun privacy geen handelswaar is. ‘Openheid en vrijheid’ is het devies, en een auteursrecht dat de belangen van de klasse der prosumers respecteert. Informatieprofessionals hebben hun professie te verliezen. Zij hebben een reputatie te winnen.
Informatieprofessionals aller landen: verenigt u!
Deze column verscheen in Informatieprofessional nr.4, 2012 en werd voorgedragen op de FOBID-studiedag op 8 november 2012 in het Theater van het Woord, Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA) (camera Johan Stapel)
Privacy & Cookies: This site uses cookies. By continuing to use this website, you agree to their use.
To find out more, including how to control cookies, see here:
Cookiebeleid
bedrijf (zzp) en site van Frank Huysmans, bijzonder hoogleraar Information Society en onderzoeker/adviseur in media, informatie en communicatie. 