Piraterij. Wie is er niet groot mee geworden? Ik herinner me nog de stencilmachine op de basisschool. Daar kon je naast de schoolkrant ook honderden kopieën van auteursrechtelijk beschermde teksten en illustraties mee vervaardigen. De cassettebandjes die daags na het verschijnen van de nieuwe Bowie, U2 of Prince van hand tot hand gingen. De kopieermachine in de bieb waarmee je voor een stuiver per kopie de nieuwste bladmuziek voor thuisgebruik prepareerde. De etherpiraat die het dorp ’s nachts trakteerde op softporno uit Tirol. De cd-r’s en dvd-r’s waarmee je een perfecte kopie kon maken van geleende muziek en films. En toen moesten Napster, Kazaa, LimeWire, The Pirate Bay en Popcorn Time (nu streamen in je browser!) nog komen.
Vind een techniek uit om dingen te reproduceren en je krijgt de piratengeest niet meer terug in de fles. Nauwelijks had Gutenberg zijn drukpers aan de praat of de eerste roofkopieën zagen het licht. In zijn lezenswaardige cultuurgeschiedenis Piracy laat Adrian Johns zien wat voor inventieve rovers we al eeuwen zijn. Met als toppunt het elektronicaconcern NEC, dat in zijn geheel bleek gekopieerd. Ja, dat leest u goed: van het Japanse concern bleek in China, Hongkong en Taiwan een tweede versie te bestaan. Compleet met een R&D-afdeling en werknemers die dachten dat ze voor het echte NEC werkten. Een sterker staaltje van piraterij is bijna niet voorstelbaar. Of er zou een parallelle World Intellectual Property Organization ontdekt moeten worden, merkt Johns droogjes op.
Gold open access is voor uitgevers de manier om piraterij tegen te gaan.
In de wetenschap gaat alle aandacht momenteel uit naar Sci-Hub. Gebruikers en tegenstanders zijn het eens: waar Aaron Swartz werd gesnapt in zijn poging om artikelen vrij toegankelijk te maken, is het zijn Armeens-Kazachse evenknie Alexandra Elbakyan gelukt. Zij creëerde Sci-Hub in 2011 kort nadat Swartz was gearresteerd. Op sci-hub.io kunnen artikelen uit de piratendatabase LibGen worden gehaald. Zit het artikel daar nog niet in, dan haalt Sci-Hub het meteen op bij de rechtmatige eigenaren. Hiervoor gebruikt het sleutels die sympathisanten aan Sci-Hub hebben ‘gedoneerd’. Het artikel wordt bij de aanvrager afgeleverd en een kopie ervan verdwijnt in de LibGen-database. In 2014 becijferde een Franse computerwetenschapper dat toen al 68 procent van de artikelen met een digital object identifier (DOI) van Elsevier, Springer en Wiley in de database zat. Elsevier gaf onlangs in een rechtszaak aan dat er nog steeds duizenden artikelen per dag worden geroofd.
Dit wetende komt ook de Nederlandse en EU-beleidsagenda rond open access in een ander licht te staan. Zolang uitgevers het lek niet boven krijgen, is gold open access voor hen de manier om de piraterij tegen te gaan én de inkomstenstroom op peil te houden. Want wat al gratis beschikbaar is, hoeft niet meer te worden ‘bevrijd’. Als dit vermoeden juist is, zijn de uitgevers zeker zo sluw als hun plaaggeesten.
Deze column verscheen in Vakblad IP, jaargang 20 nummer 2, 10 maart 2016.
Dutch universities have taken significant steps in the direction of open access publishing of academic work. At the close of 2013, state secretary (deputy minister) Sander Dekker of Education, Culture and Science took everybody in Dutch academia by surprise in announcing he would change the law in case the big science publishers wouldn’t co-operate in the transition to open access (OA).
Since long, the university libraries (together with the Royal Library) have negotiated with scientific publishers on a national level in the so-called UKB consortium. Until recently a delegation of library directors went to the negotiation table. Dekker’s announcement triggered university rectors to declare the big deal negotiations Chefsache, as the former German Chancellor Schröder used to call it, and to take over the lead. The seat of the library consortium was taken over by university rectors representing the Association of Dutch Universities (VSNU). Library directors were still involved, functioning as linking pin between the negotiators and the needs of professors, researchers and students.
Four big deals
And not without success. Quite progressive deals were closed with Springer and SAGE. Scholars working in Dutch universities can now publish their work in gold open access in all journals of these publishers without extra costs. In these two deals, a solution was found for the pressing problem of the financial burden in the transition phase. After all, having to pay article processing charges (APCs) alongside licence fees to continuing access to the non-OA articles by researchers from outside the Netherlands wasn’t too appealing. Springer and SAGE agreed to open up their subscription journals and their open access platforms for scholars working at Dutch universities and research institutions. The latter can publish their papers in open access without paying additional APCs while the license fees for the – now hybrid – subscription journals remains roughly the same.
A somewhat less rosy picture emerged from the deal that VSNU and Elsevier announced in December 2015. Basically, the contours of the ‘agreement in principle’, the details of which are yet to be unveiled, are in the same vein as those of the Springer and SAGE deals. Publishing in open access will be without extra costs for researchers with a Dutch affiliation. However, Elsevier negotiated out a ceiling percentage of 30% open access articles in 2018 that are to be published in a selection of journals both parties still have to agree upon. Whether this will be hybrid journals only, or also open access journals (Elsevier has quite a list of such journals, as well as a megajournal open to all scientific disciplines called Heliyon) is still uncertain. Regardless, the agreement leaves it up to the universities to decide which papers of which scholars are eligible for publication in open access and which are not. (There are more pleasant tasks for university administrators.) In 2018, a reassessment of the situation will be made by both parties to see which further steps toward OA – if at all – will be taken.
What surprises most is that the agreement is completely at odds with NWO’s new open access policy.
A few weeks ago, another deal was announced, now with John Wiley and Sons, Inc. Compared with the Elsevier deal, the conditions of this one are more favourable from the universities’ point of view. From 2016-2019 – one year longer than with Elsevier – researchers at Dutch universities and affiliated research institutions will have continued access to all Wiley subscription content. Also, the deal enables publishing 100% of the Dutch papers in open access in Wiley’s hybrid journals, the number of which will increase to around 1,400 titles. But here’s the catch: in Wiley’s hybrid journals only. Wiley does have a portfolio of full OA titles. However, these are not included in the arrangement. If authors with a Dutch affiliation insist on publishing their work in one of these titles, they will have to pay APCs like everyone else. What surprises most is that this agreement is completely at odds with the new open access policy of NWO. This organization, the most important Dutch science funder, discourages hybrid open access by actually stating that this form of OA publishing will not be supported with its funds. As for VSNU itself, its web pages about its open access policy do not even mention the hybrid option.
Soms lijkt er een jaar niets te gebeuren. Of nog langer. Promovendi ploeteren voort en werken in stilzwijgen door aan het Grote Werk. Dan ineens is alles af en krijg je in korte tijd drie van die boekwerken voor je kiezen. Dat klinkt als een opgave, en dat is het, maar het is ook een feest.
De afgelopen twee maanden was ik beoordelaar en opponent bij drie proefschriften over lezen en bibliotheken. Leuk aan hoogleraar in de bibliotheek- en informatiewetenschap zijn is dat je onderwerp in zoveel disciplines onderwerp van studie is. Ik zeg altijd dat de library and information science (de internationaal gangbare afkorting is LIS) zowel een alfa-, bèta- als gammawetenschap is.
alfa filosofen als Luciano Floridi en historici als Alistair Black houden zich met de filosofie van informatie en de bibliotheekgeschiedenis bezig;
bèta denk aan de mathematische informatietheorie, informatieopslag, information retrieval (hoe doet Google dat toch, zo snel zoveel zoekresultaten geven?), vocabularies
gamma vragen als: hoe zoeken mensen naar informatie, welke ‘heuristieken’ passen ze daarbij toe, hoe laten we mensen en zoeksystemen zo goed mogelijk op elkaar aansluiten? En wat bedoelen we eigenlijk als we het over ‘informatiesamenleving’ en ‘kenniseconomie’ hebben?
Kortom, in dit vak kom je letterlijk en figuurlijk nog eens ergens. In de afgelopen twee maanden respectievelijk aan de Open Universiteit in Heerlen, de Rijksuniversiteit Leiden en de Rijksuniversiteit Groningen. Ik stel de drie promoties kort aan u voor, in de hoop dat dit u zal verleiden tot het doorklikken op de links.
Georganiseerde en wilde leesclubs
Marjolein van Herten (Open Universiteit, Heerlen; 11 december; promotoren Jaap van Marle en Paul Kirschner, copromotor Lizet Duyvendak) promoveerde in de cultuurwetenschappen op ‘Learning communities, informal learning and the humanities: An empirical study of book discussion groups’.
Marjolein heeft flink haar best gedaan om leesclubs in Nederland op te sporen en in kaart te brengen. Een leesclub definieert ze als “a fixed group of non-professional readers who meet physically to discuss books (fiction or nonfiction) that they all have read on their own or read together”. Ze heeft twee typen tegenover elkaar gezet: georganiseerde clubs, waarin bijvoorbeeld de bibliotheek een faciliterende rol speelt, en de zogenaamde ‘wilde leesclubs’ die het zonder zo’n spil stellen. Wie vormen deze groepen? (Spoiler: vrouwen en 65-plussers zijn in de overgrote meerderheid). Waarom worden mensen lid van zo’n club; wat zijn hun motieven? Is het vanwege de inhoud van de boeken, vanwege de gesprekken erover, of vooral vanwege de gezelligheid? U leest er nagenoeg alles over in deze leesclubbijbel.
Artikel ‘Intellectuele theekrans’ in Opzij (2013) [html]
Onwillende lezers, leesangst en de Bibliotheek op School
Thijs Nielen (Universiteit Leiden; 26 januari; promotor Adriana Bus, copromotor Marga Sikkema-de Jong) promoveerde in de orthopedagogiek op Aliteracy: Causes and solutions. ‘Aliteracy’ is een term die verwijst naar degenen – in de orthopedagogiek uiteraard kinderen en jongeren – die wel kunnen lezen maar het te weinig doen, waardoor hun leesvaardigheid onderontwikkeld blijft. Thijs heeft zich gestort op de vraag welke bijdrage oefening in het lezen heeft op leesmotivatie, leesgedrag en schoolprestaties. Hiertoe verrichtte hij vier min of meer op zichzelf staande studies. Interessant voor de bibliotheken is hij onderzoek heeft verricht naar de effectiviteit van de Bibliotheek op School (dBoS). Thijs vond tamelijk sterke effecten van de Bibliotheek op School op lezen en schoolprestaties. Hoe die effecten precies tot stand komen, blijft overigens enigszins in nevelen gehuld. Zo werd er op dBoS-scholen en controlescholen zonder dBoS evenveel gelezen in de klas.
Artikel ‘De bibliotheek op school onder de loep’ [pdf]
Efficiënt met boeken schuiven
Gerlach van der Heide (Rijksuniversiteit Groningen, 1 februari; promotor Kees Jan Roodbergen, copromotor Nicky van Foreest) promoveerde in de economie en bedrijfskunde op Inventory Control for Multi-location Rental Systems.
Gerlach heeft zich gestort op de optimalisering van de logistiek achter uitleensystemen, zoals voor bibliotheekboeken of huurauto’s. Gerlachs project is mede dankzij een bijdrage uit de bibliotheeksector tot stand gekomen. Uitlening van items is voor logistieke systemen een uitdaging omdat nagenoeg alle items weer terugkomen. Er is dus niet alleen een heenzending, maar ook een retourzending. En al die items moeten vervoerd worden en ergens opgeslagen. Hoe kan dat het meest efficiënt? Gerlach ging met gebruikmaking van heuristieken en simulaties na of er geld bespaard kan worden in de bibliotheeklogistiek. Zijn voor bibliotheken belangrijkste conclusies:
Er kan circa 30% in de kosten bespaard worden door boeken niet terug te brengen naar de locatie van herkomst, maar ze te laten liggen waar ze het laatst zijn uitgeleend en teruggebracht (floating collections)
De efficiëntie kan ook worden vergroot door te herbalanceren: eens in de zoveel tijd boeken verplaatsen naar de locatie(s) waar de kans op een volgende uitlening het grootst is
Een centraal depot (met lage storage-kosten) beveelt zich vooral aan bij titels waarvoor de vraag laag is. Wanneer zo’n depot er eenmaal is, hoeven titels overigens niet allemaal via dat depot van de ene naar de andere vestiging te gaan; goedlopende titels kunnen beter rechtstreeks van vestiging A naar vestiging B
Wat mij aanvankelijk verbaasde is dat het wiskundig modelleren en doorrekenen van dergelijke transportbewegingen al snel de capaciteit van de huis-tuin-en-keuken-pc te boven gaat. Enerzijds hebben we hier te maken met een puik stukje econometrie, anderzijds moest Gerlach zoals altijd zijn toevlucht nemen tot vereenvoudigende aannames die zelf niet ook nog getoetst konden worden.
Gerlach krijgt van mij de prijs voor de beste stelling (nummer 8):
Efficiency at the expense of quality of life is not effective
En we kunnen nog meer wijsheid van deze Fries verwachten dan hij tijdens de verdediging kwijt wilde, getuige zijn laatste stelling: ‘In Hollander seit mear as er wit, in Fries minder’.
Privacy & Cookies: This site uses cookies. By continuing to use this website, you agree to their use.
To find out more, including how to control cookies, see here:
Cookiebeleid
bedrijf (zzp) en site van Frank Huysmans, bijzonder hoogleraar Information Society en onderzoeker/adviseur in media, informatie en communicatie. 