The contribution of Creative Commons (CC) to a less restrictive copyright regime is, I think, invaluable. The great thing about CC is that it gives makers (that is, creators of all sorts: writers, composers, visual artists, photographers, and professions we cannot even think of yet) an opportunity to share their work more openly. And here’s the beauty in it: It does so within the confines of copyright legislation itself.
Licensing your work under one of the six current CC licenses amounts to saying: okay, I created this work, but of all the rights copyright legislation is bestowing upon me as a maker, I am happy to waive some for it to get a wider dissemination. And depending on the license I choose – and I can opt for a different license for different works – I give others more or less freedom to do with it what they want. If I want a maximum reach for my work, I do not care if others re-use it for profit making, and I will not use the Non Commercial-clause. If I want others to respect the integrity of my work, I’ll add the No Derivatives-clause.
CC-BY as the standard, or rather CC-BY-SA?
It looks as though more and more open access advocates opt for the CC-BY as the standard for open access in (scientific) publishing. In a recent piece Michael W. Carroll indeed argues that CC-BY should be the gold standard for open access. Though I can follow his arguments, I am not sure I can agree. I would like to advocate another position: the default option as an open access standard should be CC-BY-SA.
The point is that in the second stage of re-uses (remixes) CC-BY-licensed content is no longer protected from being locked up again.
Why? Simply because the Share Alike-clause guarantees that all future derivatives (‘remixes’) of the work will be open. Using CC-BY, you are never sure that others who elaborate on your work will eventually publish it under a more restrictive license. They can use your work, add a paragraph, and lock it up under full copyright, or under a CC-BY-NC-ND license. What is nice is that you will still be listed as one of the authors of the work. What is not so nice is that this particular remix of your creation will not be able to spread as far as you wished when you threw it into the world.
Stallman’s legacy: General Public License and Share Alike
The power of the Share Alike-clause struck me when I was reading some of the essays by Richard M. Stallman, who turned 60 yesterday. Stallman is the intellectual father of the free software movement and the licenses under which free software is distributed. In his bundle of essays Free Software, Free Society (second edition), he describes how he and his companions were trying to find a way to keep the code they were writing free – in the democratic sense of that word – ‘libre’ – and not necessarily ‘gratis’ (whether or not software is sold at a price or shared without economic transaction is not relevant here).
As coders, they advocated the right for everyone to use, study, redistribute and alter computer code, or even the code contained in domestic appliances, so that these tools better fit the purposes of the user.
But by default, changing code is not allowed by intellectual property (IP) law. IP law bestows alienable rights to creators and awards them exclusive rights to put their concepts to the market for a limited period of time. The logic behind IP law is that this promotes innovation by economically stimulating creators to come up with innovations – to the benefit of society as a whole. This comes at a price, however: it seriously restricts sharing and working together on innovations, which is more often than not helpful or even necessary in today’s highly complex technological engineering. You simply need people with different specialisms to construct something as complex as a stable operating system.
With a simple trick of ingenious beauty, they succeeded to create the free sphere they wished within the existing intellectual property rights regime. The General Public License (GPL) allows others to change the code for their own purpose under only two conditions: (1) that the original author of the code be mentioned and (2) that alterations of the code be published under the same license. In Free Software, Free Society, Stallman describes how the license effectively forced universities and companies to redistribute alterations of GPLed code by their employees as free software – which otherwise most likely would not have happened.
Free: the ethical imperative
I’m not going into the important discussion here about whether free software is the same as open source software (Stallman vehemently argues that open source is a designer problem, whereas free software is a social movement with an ethical imperative). More important here is tackling the question whether what counts for computer code also counts for text and copyright.
I am inclined to think it does. For all the differences in sorts of use, amount of alterations and redistributions between computer code, research data, metadata produced by libraries, of which I am aware, the effort of keeping free information free is an important ethical imperative. It is certainly true that the CC-BY-license awards the users of your own work more freedoms than the CC-BY-SA-license does. The point is that in the second stage of re-uses (remixes) CC-BY-licensed content is no longer protected from being locked up again.
So, to repeat the argument: Suppose somebody else takes your book, alters some phrases, adds a chapter or two, and publishes it under a more restrictive license – let’s say CC-BY-NC-ND. This remixer is perfectly allowed to do so (provided, of course, that s/he mentioned your name as original author). But that is not what you, being that original author, had in mind when you were sharing your work. You probably wanted others, like this author, to use your work and share improvements under CC-BY.
And suppose you are director of a national library that decides to put its metadata, generated with taxpayer’s money by many librarians over decades, on the web under a CC-BY-license or even CC0 (which is, by the way, not a license, but that is another matter). Then you want others to be able to use that database and possibly improve it, adding new records and fields. What expression will take over your face if after a while a company, or another library for that matter, distributes an improved and expanded version of your data set under a license that effectively prohibits you from re-using it yourself?
Why Share Alike should be the default
CC-BY-SA, the Creative Commons equivalent of the GNU General Public License, makes sure that this will not happen – or if it does happen, you will have a very strong case in court. That is the reason why Lawrence Lessig cum suis incorporated it in CC (Lessig’s book Free Culture was heavily inspired by Stallman’s work, the author acknowledges). And it is also the reason why it is the default option in Wikipedia. With the more restricted freedoms it offers for first re-uses (remixes) than CC-BY does come additional freedoms for all re-uses that follow. And so to keep free content free (again, to quote from Stallman’s book cited above, “think of ‘free speech’, not ‘free beer’”). Or to make sure openness is viral and passed on to other projects, as Mike Taylor puts it in one of his excellent tutorials on open access.
That is why, it seems to me, CC-BY-SA should be the default option for open access, not CC-BY. It’s a simple question of how best to serve the public good. Until now, I haven’t heard convincing arguments why CC-BY would be more suited for that purpose than CC-BY-SA. That CC-BY comes closest to the Budapest, Bethesda and Berlin Declarations on Open Access does not imply per definitionem that it is the option to be preferred. For first re-uses it is; for further re-uses it is not, I would say. But I will be happy to change my mind if I oversaw some more powerful arguments!
Please use the “comment’ option or share your thoughts under ‘Geef een reactie’ (sorry for Dutch!).
Veranderende openbare bibliotheek in gedigitaliseerde kranten
Zijn de hoogtijdagen van de massadigitalisering alweer voorbij? De voorbij jaren is het aanvankelijke optimisme rond het bewaren en ontsluiten van mediaal erfgoed getemperd. Het bewaren en van tijd tot tijd migreren van digitale kopieën kost veel geld. Optische karakterherkenning van teksten brengt nog altijd veel fouten en dus ontsluitings-problemen met zich mee. En dan zijn er nog de auteursrechtelijke belemmeringen: niet alles wat gescand is mag zomaar worden getoond, zelfs niet als praktisch niet meer is te achterhalen wie de rechthebbenden zijn.
Desalniettemin beginnen wetenschappers de bestanden te ontdekken en gebruiken. De massadigitalisering biedt voorheen ongekende mogelijkheden voor analyse van cultuur en samenleving. Ze werpt ook nieuw licht op de betekenis van informatie in die samenleving. Gebruikmakend van de krantendatabase van de Koninklijke Bibliotheek wordt in dit artikel de veranderende positie van de openbare bibliotheek in beeld gebracht.
Google Books en kranten.kb.nl
Wie culturele verandering wil onderzoeken, heeft inmiddels de beschikking over twee fraaie bronnen. Google heeft in zijn boekenscanproject inmiddels meer dan 20 miljoen titels gedigitaliseerd van de circa 130 miljoen die er wereldwijd ooit zijn verschenen (aldus Google zelf). In die teksten kun je, online en behoorlijk geavanceerd, naar strings tot maximaal 5 woorden zoeken; ‘ngrams’ geheten. Deze zijn er momenteel in het Engels (Brits en Amerikaans), Frans, Duits, Spaans, Italiaans, Chinees, Hebreeuws en Russisch.1 Google scant al enige jaren ook Nederlandstalige boeken maar heeft vooralsnog in onze taal geen ngrams in de aanbieding.
Daarom is het zo mooi dat we in Nederland nu, als een van de eerste landen ter wereld, beschikken over een groot corpus aan gedigitaliseerde krantenartikelen. In betrekkelijk korte tijd, zo’n vijf jaar, zijn circa 9 miljoen pagina’s gescand met in totaal 59 miljoen redactionele bijdragen. Samen met familieberichten en advertenties komt het totale bestand uit op ruim 85 miljoen artikelen uit de periode 1618-1995. En dat is nog maar 8% van het beschikbare materiaal. De KB werkt de komende jaren door aan het uitbreiden en verder ontsluiten ervan.2
Maatschappelijke betekenis
Het aantal vermeldingen van ‘openbare bibliotheek’ in Nederlandse dagbladen zou ons iets kunnen vertellen over haar plaats in de samenleving en haar maatschappelijke betekenis. Wat dat ‘iets’ precies is, is echter niet meteen duidelijk. Daarvoor is in ieder geval wat historische kennis als kader nodig.
In West-Europa werd in de eerste helft van de negentiende eeuw de roep om algemeen toegankelijke leeszalen met evenwichtig samengestelde collecties luider. In 1850 resulteerde dat in Engeland en Wales (later ook in Schotland en Ierland) in de Public Libraries Act. In Nederland begint het ijveren voor een soortgelijke wet ook rond die tijd.
De eerste openbare bibliotheken (OB’s) ontstaan hier echter pas rond 1900. Ze onderscheiden zich van de dan al langer bestaande volksleeszalen met kwalitatief betere en pluriformere collecties, algemene toegankelijkheid en financiering uit de publieke middelen. In het lezenswaardige boek Lezen voor iedereen van Paul Schneiders3 wordt geschetst hoe de OB na een veelbelovende start in het eerste decennium te maken krijgt met tegenslagen, zoals verzuilde interne verdeeldheid en uitblijvende subsidie in de magere jaren ’20 en de crisisjaren ’30. Pas in de jaren ’60 en ’70 kan een grote sprong voorwaarts worden gemaakt.
Figuur 1 zet het aantal vermeldingen4 van openbare bibliotheken (in verschillende naamvarianten, daarover straks meer) in de KB-dagbladen af tegen cijfers over de feitelijke presentie in de samenleving. Die laatste kun je in beeld brengen met de aantallen vestigingen, materialen in de collecties, ledentallen en uitleningen. Dit zijn cijfers die het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft bijgehouden.5 Omdat we het over onvergelijkbare grootheden hebben, zijn de cijfers geïndexeerd met 1975 (toen de Wet op de Openbare Bibliotheken van kracht werd) als arbitrair peiljaar.
Waar het aantal vermeldingen piekt in de periode 1920-1930 en daarna tot de jaren zestig gestaag afneemt, zit er in de aanbod- en gebruikscijfers juist een geleidelijke groei die in de jaren vijftig versnelt. Van de jaren ’60 tot en met de jaren ’80 lopen de trends parallel omhoog. Terwijl vanaf de jaren ’80 de groei in aanbod en gebruik afvlakt, daalt de aandacht die dagbladen eraan hebben besteed.
Welke betekenis kun je hieraan geven? Zonder nadere lezing van de onderliggende artikelen zelf – ruim vijftigduizend – is dat niet evident. Het is wel waard nader te onderzoeken of het aantal vermeldingen in dagbladen verband houdt met de politiek-bestuurlijke discussie over de openbare bibliotheek. Uit de geschiedschrijving weten we dat er in de jaren ’10 en ’20 hevig is geijverd (‘gelobbyd’ zouden we nu zeggen) voor gemeentelijke en Rijkssubsidie.
Eenmaal geregeld (in 1921 werden de Rijkssubsidievoorwaarden ingevoerd) is het logisch dat de aandacht voor ‘het dossier’ wat afneemt. De voorbereiding en invoering van de Wet op het Openbaar Bibliotheekwerk en de decentralisering van het openbaar bibliotheekwerk naar het gemeentelijk niveau in de jaren ’80 kunnen de hausse aan artikelen in die jaren verklaren. Daarna wordt het in de jaren negentig ‘business as usual’ en daalt de redactionele belangstelling weer.
Andere naam, andere functie?
De zes organisaties – Groningen, Leeuwarden, Utrecht, Dordrecht, Den Haag en Rotterdam – die in 1908 de voorloper van de huidige VOB oprichtten, heetten niet openbare bibliotheken maar openbare leeszalen en bibliotheken (O.L.B.’s, met puntjes nog). Dit verschil in naamgeving is betekenisvol. Zeker nu in 2013 veel openbare bibliotheken, in reactie op de sinds medio jaren negentig teruggelopen uitleentallen, voor een fundamentele keuze staan. Gaan we proberen dit tij te keren door de uitleenfunctie sterker te maken? Of gaan we juist weer sterker inzetten op de verblijfsfunctie die in onze beginjaren centraal stond? Dit heeft uiteenlopende keuzes tot gevolg voor collectioneren, het inrichten van de ruimte en uiteraard ook voor nieuwbouw.
Iets van die keuzes komt terug in figuur 2 dat het relatieve vóórkomen van drie namen door de tijd heen weergeeft. In de negentiende eeuw, als de openbare bibliotheek in ons land feitelijk nog niet bestaat, strijden ‘boekerij’ en ‘bibliotheek’ om voorrang.6 ‘Boekerij’ is een vernederlandsing van librije en betekent oorspronkelijk ‘verzameling boeken’, aanvankelijk vooral privécollecties In de 19e eeuw komt het ook in zwang voor het gebouw waar men naar binnen kan om een collectie te raadplegen.
In het laatste decennium van die eeuw gaan de eerste openbare bibliotheken open. Dan begint de snelle opmars van de ‘openbare leeszaal’ in de krantenkolommen (zonder én met de toevoeging ‘en bibliotheek’). Pas vanaf de jaren zestig zien we dat ‘leeszaal’ uit de naamgeving begint weg te vallen, tot er vanaf 1980 weinig meer van over is.
De eliminatie van ‘leeszaal’ valt samen met de sterkere nadruk in die jaren op uitbreiding van de collecties ten behoeve van thuisgebruik. Die kwam bijvoorbeeld tot uitdrukking in het aanschaffen van meerdere exemplaren per titel.7 Bovendien werd de inrichting aan die uitleenfunctie aangepast: minder ruimte voor tafels en stoelen, meer ruimte voor de boekenkasten en later de rekken met cd’s, videobanden en dvd’s.
Beeld van een instituut
Door puur het aantal vermeldingen in krantenkolommen te tellen, krijg je een heel aardig beeld van de historie van een instituut als de openbare bibliotheek. Figuur 3 illustreert dat nog eens met de gebruikte zoektermen voor de negentiende en twintigste eeuw. Zelfs zonder de artikelen te lezen, leer je iets over het belang dat in verschillende periodes aan toegang tot informatie voor eenieder werd gehecht. En hoe die toegang werd gefaciliteerd, in de leeszaal en thuis. Een thema dat momenteel weer centraal staat in discussies over de verhouding tussen de uitleen- en verblijfsfunctie in de openbare bibliotheek van de toekomst.
Noten 1 Alle ngram-databestanden zijn beschikbaar voor download op http://books.google.com/ngrams/info. Daar zijn ook voorbeelden te vinden van de geavanceerde zoekmogelijkheden. In tegenstelling tot de bronteksten mogen deze tekststrings binnen het geldende auteursrecht wel worden ontsloten. Dit geldt ook voor de krantendatabase van de KB. 2 Zie http://kranten.kb.nl/about. 3 Paul Schneiders (1990). Lezen voor iedereen. Geschiedenis van de openbare bibliotheek in Nederland. Den Haag: Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum (NBLC). 4 Aangezien het corpus waarin deze artikelen zijn verschenen door de jaren heen sterk fluctueert, betreft het in de figuren 1 en 3 relatieve getallen: het aantal artikelen waarin de openbare bibliotheek voorkomt gedeeld door het totaalaantal artikelen in de database. Elsbeth Kwant, Jasper Faase en Hans Hoogeveen van de Koninklijke Bibliotheek komt dank toe voor het achterhalen en aanleveren van de totaalaantallen in het corpus. 5 Zie de database Statline van het CBS. 6 Bij de weergegeven verhoudingen in de periode 1800-1850 gaat het overigens maar om geringe aantallen artikelen, groeiend van 2 in het eerste decennium tot 90 in 1840-1849. Vanaf 1850 zitten er pre decennium ten minste 100 artikelen in de database, met een piek van net boven de 10.000 in 1930-1939. 7 Dat leeszalen aanvankelijk niet altijd ook bibliotheken waren, had zeker ook te maken met financiële beperkingen. De openbare leeszalen en bibliotheken uit de beginperiode groeide het geld niet op de rug. Eenmaal aangeschafte boeken waren een kostbaar bezit dat voor zoveel mogelijk gegadigden beschikbaar moest zijn.
Dit artikel verscheen in iets andere vorm in InformatieProfessional, 17 (2013), 2, pp. 24-26
De openbare bibliotheek mag dan een oase van rust heten te zijn, achter de innameautomaten schuurt en gist het. Inzet van de vinniger wordende discussie is dan ook niets meer of minder dan de eigen toekomst. Drie groepen strijden om dominantie. De eerste benadrukt dat openbare bibliotheken ‘van het lezen’ zijn. De dalende trends in ledentallen (volwassenen) en uitleen (volwassenen en kinderen) zijn te keren, mits men zich toelegt op retailmarketing: klantenbehoud, speciale aanbiedingen, publiekscampagnes. Daarbij helpt het ook als de bibliotheek een voorbeeld neemt aan winkelbedrijven. Ze mag er best wat meer gaan uitzien als een boekwinkel, met boeken uitgestald op tafels en rondlopende medewerkers die mensen vriendelijk aanspreken met de vraag of ze het kunnen vinden.
De openbare bibliotheek mag dan een oase van rust heten te zijn, achter de innameautomaten schuurt en gist het.
De tweede groep betoogt juist dat mensen niet als klanten, maar als burgers aangesproken moeten worden. Zij proberen de maatschappelijke betrokkenheid te vergroten. De bieb moet een bruisend inloopcentrum zijn waar het lokale maatschappelijke debat plaatsvindt. Waar groepen met speciale behoeften – laagopgeleiden, werklozen, inburgeraars – een kans wordt geboden om achterstanden in te lopen. En waar iedereen op zijn eigen niveau wordt bediend met informatie en doorverwijzingen.
De derde groep kan bijna niet meer aanzien hoe de bibliotheek in de digitale informatiedienstverlening links en rechts wordt ingehaald door energieke startups. We zitten op een hele berg gegevens – titelbeschrijvingen, uitleenregistraties en niet te vergeten onze fysieke en digitale collecties – waarmee we een fantastische dienstverlening kunnen opbouwen. Maar we doen het niet, omdat alle goede initiatieven verzanden in overlegcircuits en bestuurlijk onvermogen.
Aan alle kanten begint het geduld op te raken. De retailmarketeers snappen niet waarom de rest van Nederland niet wil meeliften op hun ledenbehoud en stijgende uitleentallen. De maatschappelijk geëngageerden roepen dat niet de boeken maar de bezoekers de eigenlijke collectie zijn en dat ‘we’ daar nu eindelijk meer mee moeten gaan doen. Ook wijzen zij op campagnes als Boekstart en de Bibliotheek op School, die in ieder geval bij lokale politici en bestuurders goed vallen. En de digitale hemelbestormers wachten niet langer op een fiat van hun bazen en bestuurders maar doen het gewoon in hun eigen tijd: informatiedienstverlening verzorgen op Twitter, attenderen op open bronnen op het web, een biebapp ontwikkelen.
Van scheldpartijen is het nog niet gekomen. Hoewel: het woord retailtaliban is al gevallen. Het kan niet lang meer duren voor de marktdenkers verbaal gaan inhakken op de bibliosocio’s en de digibetweters. Laat het maar even botsen dat het kraakt. Maar laat Ban Ki-moon ook op tijd een gezant sturen. Want het is zonneklaar dat de openbare bibliotheek baat heeft bij de goede kanten van alle drie de posities en hun respectievelijke zwakke kanten moet zien uit te schakelen. Er zullen bruggen moeten worden geslagen. Gelukkig is Job Cohen al in de sector gesignaleerd. Wie zorgt er zo dadelijk voor de thee?
Privacy & Cookies: This site uses cookies. By continuing to use this website, you agree to their use.
To find out more, including how to control cookies, see here:
Cookiebeleid
That is the reason why Lawrence Lessig cum suis incorporated it in CC (Lessig’s book Free Culture was heavily inspired by Stallman’s work, the author acknowledges). And it is also the reason why it is the default option in Wikipedia. With the more restricted freedoms it offers for first re-uses (remixes) than CC-BY does come additional freedoms for all re-uses that follow. And so to keep free content free (again, to quote from Stallman’s book cited above, “think of ‘free speech’, not ‘free beer’”). Or to make sure openness is viral and passed on to other projects, as Mike Taylor puts it in one of his excellent tutorials on open access.
bedrijf (zzp) en site van Frank Huysmans, bijzonder hoogleraar Information Society en onderzoeker/adviseur in media, informatie en communicatie. 