Kort na de kerst: paniek in onderwijsland. Artificiële intelligentie (AI) blijkt stukken tekst uit te kunnen spuwen met kop en staart. In verzorgd Nederlands en Engels. Desgevraagd met voetnoten. En het ergst van alles: het ding is gratis en geeft binnen enkele tellen antwoord aan iedere malloot die een enigszins begrijpelijk verzoek kan formuleren.
Nieuws- en opiniemedia stortten zich erop. En omdat dingen daar nu eenmaal van diverse kanten moeten worden belicht, kwamen voorbij: de radeloze docent; de grinnikende leerling; de techneut-deskundige (“Dit is pas het begin”); de onderwijsbestuurder; iemand van een inderhaast opgerichte taskforce; en natuurlijk de goeroe (“Bestrijd het niet – omarm het! Laat het vóór je werken, niet tégen je!”).
Toch miste ik nog iemand: de jurist. De kwestie deed me denken aan de zwarte vrouwtjesmakaak die zichzelf glimlachend portretteerde met de camera van een Britse natuurfotograaf. Nadat deze monkey selfie in Wikimedia Commons was geüpload begon er een intrigerend juridisch steekspel. Wikimedia stelde dat er op een foto gemaakt door een niet-menselijke actor geen auteursrecht kan rusten; de foto bevindt zich daarom in het publieke domein. De fotograaf betwistte dit en claimde het auteursrecht. Omdat hij close-ups van de schuwe apensoort wilde maken, had hij zijn (professionele) camera op een statief gezet en hing er een afstands¬ontspanner aan. Alleen in deze door hemzelf gecreëerde setting had de makaak haar, herstel, zijn foto’s kunnen maken.
AI en haar voortbrengselen stellen het recht nu voor allerlei vragen, zoals: dragen de teksten van ChatGPT een ‘persoonlijk stempel van de maker’?
Wie had het gelijk aan zijn zijde, of althans het recht? Juristen haalden er oudere vonnissen over ‘robotkunst’ bij om te betogen dat de fotograaf een goede kans maakte. Bij door de computer gegenereerde kunst is er net als bij de makaak sprake van creatie ‘zonder menselijke betrokkenheid’. Voor de teksten van ChatGPT en de illustraties van zusje DALL·E geldt dat eveneens. Hoogleraar informatierecht Dirk Visser meldt in het Nederlands Juristenblad (7/2023) dat er al meer dan een halve eeuw over de auteursrechtelijke vragen rondom ‘robotkunst’ wordt gedelibereerd. Nieuw zijn de kwaliteit, de laagdrempeligheid en het massale gebruik.
Artificiële intelligentie en haar voortbrengselen stellen het auteursrecht nu voor allerlei vragen. Dragen de teksten van ChatGPT een ‘persoonlijk stempel van de maker’? En wie is die maker; is dat niet deels ook de gebruiker die de opdracht formuleert? Wat als mensen het recht op AI-illustraties gaan claimen om er geld mee te verdienen? Helpt het als ze die illustraties een beetje hebben nabewerkt? En was het gebruik van miljoenen auteursrechtelijk beschermde teksten als trainingsmateriaal voor de tekstgenerator juridisch eigenlijk wel in de haak?
Mr. Visser laat zien dat wetten en jurisprudentie houvast bieden, maar ook dat over veel aspecten het laatste woord niet is gezegd. ChatGPT geeft hem gelijk. Als je het aan de tekstgenerator vraagt en herhaaldelijk op ‘Regenerate response’ klikt, krijg je compleet verschillende antwoorden. Best creatief eigenlijk.
Deze column is verschenen in Vakblad IP | Informatieprofessional 2023/2, maart 2023.
In de EU stond de afgelopen tijd de modernisering van het auteursrecht op de agenda. De ambitie was om het geschikt te maken voor het digitale tijdperk.
De digitale transformatie van het medialandschap heeft zoals we weten voor kranten en tijdschriften bepaald niet goed uitgepakt. In de economie ligt de macht bij de partij die de schaarste controleert. In het papieren tijdperk waren dat de uitgevers in het nieuws- en opiniesegment: de aanbodzijde. Met de overgang van inkt naar pixels is de schaarste verschoven naar de vraagkant. Uitgevers concurreren met elkaar en met nieuws- en opiniesites om de aandacht van de lezers. De macht berust nu bij de partijen die de eyeballs leveren, met name Google en Facebook. En dus stromen veel advertentiegelden uit Europa naar de VS.
Voor de Europese burgers is het een gemiste kans dat de modernisering is uitgedraaid op moddergooien tussen twee kampen. Aan de ene kant een groep voor het merendeel conservatieve en liberale parlementariërs en organisaties van uitgevers en makers. Hun analyse: Europese uitgevers hebben het moeilijk en dus komen ook de redacties, auteurs, fotografen en illustratoren financieel in de knel. Help ons om de vroegere balans te herstellen door Google en Facebook te laten betalen voor wat zij doorleveren aan hun gebruikers. Daar verdienen zíj immers geld mee. En maak ze aansprakelijk voor auteursrechtschendingen bij het uploaden van beschermd materiaal door hun gebruikers.
Gaan Google en Facebook betalen, of forceren ze een daling in hits op sites van Europese uitgevers?
Daartegenover staan overwegend progressieve volksvertegenwoordigers samen met een bonte coalitie van bedrijven (Google voorop), organisaties zoals Wikipedia die ijveren voor het web als publiek domein, burgerrechtenorganisaties en webpioniers. Volgens hen betekent de EU-Richtlijn het einde van het open web. Als alles wat mensen op het web willen delen eerst door een auteursrechtcheck moet, betekent dat in de praktijk dat er contentfilters moeten komen. Die zijn zo duur dat kleinere bedrijven zich ze niet kunnen veroorloven. Ergo: de machtsbalans zal juist meer in het voordeel van de Amerikaanse giganten uitvallen. En legitieme uitingen, zoals parodieën en satire die gebruikmaken van beschermd beeldmateriaal, zullen nog vóór publicatie door filters worden afgevangen. En ja, dat lijkt verdacht veel op censuur.
In juli sloeg de progressieve factie een eerste slag. Na wat bijvijlen van de tekst werd een grote groep twijfelaars in het parlement over de streep getrokken en won onlangs de conservatievere groep de uiteindelijke stemming. Uitgevers, auteurs en journalisten toonden zich verheugd. Deskundigen waarschuwen echter voor averechtse effecten. Gaan Google en Facebook echt betalen, of forceren ze een drastische daling in aantallen hits op de sites van Europese uitgevers? Moet WordPress uploadfilters gaan installeren? Veel zal in het komende jaar duidelijk worden, als de Richtlijn in nationale wetgeving gaat worden omgezet. Er moet daartoe nog stevig worden onderhandeld met de lidstaten. Niets is nog definitief, maar moderner lijkt ons auteursrecht zeker niet te gaan worden.
Datafabricatie. Wel eens van gehoord? Of p-hacking? Beide zijn vormen van wetenschappelijke zwendel. In het eerste geval tik je à la Diederik Stapel je data zelf in. Je doet dat net zo lang tot de analyse van die data laat zien wat je hoopte aan te tonen. Bij p-hacking gebruik je wel echte data. Je analyseert een eind weg, verwijdert ‘cases die niet zo goed in het algemene beeld passen’, net zo lang tot je iets interessants tegenkomt. Wetenschappelijke tijdschriften, zeker de meest prestigieuze, zijn namelijk dol op ‘nieuwe inzichten’. Ze publiceren niet snel onderzoek dat, in jargon, de nulhypothese ondersteunt, oftewel geen statistisch significant effect laat zien.
Gelukkig heeft de wetenschap een immuunsysteem om ziektes als deze te lijf te gaan. Om de haverklap verschijnen er thans studies die met statistische methoden op zoek gaan naar datafabricatie en p-hacking. Zulk onderzoek wordt eenvoudiger doordat grote aantallen wetenschappelijke papers digitaal beschikbaar zijn. Althans: zouden moeten zijn. Het is helaas nog niet algemeen bekend dat open access meer is dan gratis toegang alleen. Je moet ook een lokale kopie kunnen maken van grote hoeveelheden artikelen om er de relevante data uit te kunnen halen. En dat moet auteursrechtelijk zijn toegestaan.
Het is helaas nog niet algemeen bekend dat open access meer is dan gratis toegang alleen.
Publicatieplatforms als PeerJ en PLOS doen niet moeilijk. Alles verschijnt daar onder een Creative Commons-licentie (cc-by) die content mining (ook wel text and data mining, TDM) mogelijk maakt. Bovendien zetten ze op aanvraag een dump van de benodigde artikelen voor je klaar. Maar mik je op een goede afspiegeling van een wetenschappelijke discipline, dan ben je óók aangewezen op grote uitgevers die ‘hun’ copyrighted content niet zo makkelijk vrijgeven. Via een API kun je soms wel bij dat materiaal. Daarvoor moet je dan wel licentieovereenkomsten aangaan die een combinatie van data uit verschillende bronnen weer onmogelijk maken. De universiteitsbibliotheken zijn hier kritisch over en de Europese Commissie lijkt een oplossing te gaan aandragen. Brussel creëert echter nieuwe mist door dit alleen toe te staan voor onderzoeksorganisaties die ‘in het publieke belang’ werken. Wat dat zijn? Daar mogen advocaten, rechters en het Europese Hof weer jaren over gaan stoeien.
Open access heeft de wind mee. Zo is er per 1 juli een artikel in de auteurswet terecht gekomen dat het mogelijk maakt je werk binnen redelijke termijn online te zetten. Vanaf december moeten ontvangers van NWO-subsidies ervoor zorgen dat hun publicaties per direct voor iedereen beschikbaar zijn. Jammer genoeg lijkt open access tegelijkertijd te verwateren tot toegang alleen en wordt hergebruik niet genoemd. Zo schrijft de NWO-richtlijn geen licenties voor die ook content mining mogelijk maken. Navraag leert dat dit uiteindelijk wel onderdeel van het NWO-beleid zal worden.
Content mining heeft grote potentie voor de wetenschap. Om fraude op te sporen en om nieuwe vragen te beantwoorden. Maar dan moet het wel mogen.
Deze column verscheen in Vakblad IP, jaargang 19 nummer 9, 17 december 2015.
Privacy & Cookies: This site uses cookies. By continuing to use this website, you agree to their use.
To find out more, including how to control cookies, see here:
Cookiebeleid
bedrijf (zzp) en site van Frank Huysmans, bijzonder hoogleraar Information Society en onderzoeker/adviseur in media, informatie en communicatie. 
